نحوه ی نوشتن سفته ضمانت

نوشتن سفته ضمانت به درستی می تواند از بسیاری مشکلات حقوقی و مالی در آینده جلوگیری کند. این سند تجاری برای تضمین تعهدات کاری، بازپرداخت وام و سایر توافقات استفاده می شود و آگاهی از جزئیات پر کردن آن برای اعتبار بخشیدن به سفته و پیشگیری از سوءاستفاده های احتمالی ضروری است.

سفته به عنوان یک سند تجاری، نقش حیاتی در مبادلات و تضمین تعهدات ایفا می کند. این سند، تعهد صادرکننده به پرداخت مبلغی مشخص را در زمان معین یا عندالمطالبه به گیرنده نشان می دهد. در میان انواع سفته ها، سفته ضمانت جایگاه ویژه ای دارد، چرا که هدف اصلی آن، تضمین حسن انجام کار یا بازپرداخت تعهدات است و نه لزوماً پرداخت فوری مبلغ. این تفاوت ماهوی، حساسیت های خاصی را در نحوه تکمیل آن ایجاد می کند.

افراد زیادی در طول زندگی شغلی یا مالی خود با سفته ضمانت سروکار دارند. کارمندان و کارجویانی که کارفرمایان از آن ها سفته ضمانت حسن انجام کار می خواهند، وام گیرندگانی که برای دریافت تسهیلات بانکی نیاز به ارائه سفته دارند، یا ضامنین که به پشتوانه سفته، شخص دیگری را ضمانت می کنند، همگی با این چالش مواجه اند که چگونه سفته را به گونه ای پر کنند که معتبر باشد و در عین حال، از هرگونه سوءاستفاده جلوگیری شود. تکمیل نادرست سفته ضمانت می تواند آثار حقوقی و مالی سنگینی به دنبال داشته باشد؛ از باطل شدن اعتبار تجاری سفته تا مواجهه با اتهاماتی چون خیانت در امانت. بنابراین، درک دقیق اصول و نکات حقوقی مربوط به نحوه ی نوشتن سفته ضمانت نه تنها یک مهارت، بلکه یک ضرورت است.

سفته ضمانت چیست؟ تعریف و تمایزات کلیدی

برای درک عمیق نحوه ی نوشتن سفته ضمانت، ابتدا باید با ماهیت خود سفته و سپس با ویژگی های خاص سفته ضمانت آشنا شویم. سفته، که در قانون تجارت ایران با نام فته طلب نیز شناخته می شود، سندی است که به موجب آن، صادرکننده (بدهکار) به صورت کتبی تعهد می کند مبلغ معینی را در موعد مشخص یا هر زمان که مطالبه شود (عندالمطالبه)، در وجه شخص معین، به حواله کرد او یا در وجه حامل، پرداخت نماید. ماده ۳۰۸ قانون تجارت ایران به روشنی ارکان این سند را تعریف کرده است.

بر اساس این تعریف، سفته یک سند طلب است که می تواند به عنوان ابزار پرداخت یا تضمین استفاده شود. کاربرد اصلی آن، تسهیل مبادلات مالی و اعتباری است، به طوری که تجار و افراد می توانند بدون نیاز به حمل پول نقد، تعهدات مالی خود را ثبت و تضمین کنند.

تفاوت های اساسی سفته ضمانت با سفته عادی

سفته ضمانت، نوع خاصی از سفته است که هدف اصلی آن تضمین یک تعهد (مانند انجام صحیح کار، بازپرداخت وام یا اجرای یک قرارداد) است، نه لزوماً پرداخت مستقیم وجه در تاریخ سررسید. این تفاوت ماهوی، نکات مهمی را در پر کردن آن ایجاب می کند:

• عدم درج تاریخ پرداخت: در سفته عادی، معمولاً تاریخ پرداخت (سررسید) مشخص می شود. اما در سفته ضمانت، به هیچ عنوان نباید تاریخ پرداخت مشخصی درج شود. درج تاریخ پرداخت در سفته ضمانت، می تواند ماهیت ضمانتی آن را زیر سوال برده و آن را به یک سفته عادی برای پرداخت تبدیل کند.
• ذکر صریح عبارت بابت ضمانت: مهم ترین ویژگی سفته ضمانت، قید عبارت صریح و شفافی مانند این سفته بابت ضمانت حسن انجام کار یا بابت تضمین بازپرداخت وام در متن سفته یا پشت آن است. این عبارت، هدف از صدور سفته را مشخص کرده و از هرگونه سوءاستفاده احتمالی جلوگیری می کند.
• مبلغ سفته: مبلغ سفته ضمانت باید متناسب با ارزش تعهد یا خسارت احتمالی باشد، نه لزوماً برابر با مبلغ اسمی سفته.

جدول زیر تفاوت های اصلی سفته عادی و سفته ضمانت را به صورت خلاصه نشان می دهد:

ویژگی	سفته عادی	سفته ضمانت
هدف اصلی	ابزار پرداخت وجه در آینده	تضمین انجام تعهد یا بازپرداخت
تاریخ پرداخت	معمولاً دارای تاریخ پرداخت معین یا عندالمطالبه	به هیچ عنوان نباید تاریخ پرداخت مشخص داشته باشد
عبارت توضیحی	معمولاً نیازی به عبارت خاصی نیست	الزاماً باید عبارت بابت ضمانت… درج شود
وصول وجه	قابل وصول در تاریخ سررسید یا عندالمطالبه	فقط در صورت تخلف از تعهد و اثبات آن، قابل وصول است

کاربردهای رایج سفته ضمانت

سفته ضمانت کاربردهای گسترده ای در روابط مالی و کاری دارد و به همین دلیل، نحوه پر کردن سفته ضمانت از اهمیت بالایی برخوردار است. برخی از رایج ترین کاربردهای آن عبارتند از:

• سفته ضمانت حسن انجام کار (سفته ضمانت کاری): این نوع سفته، که یکی از پرکاربردترین موارد است، توسط کارفرما از کارجو یا کارمند به منظور تضمین انجام صحیح وظایف، حفظ اموال و اسرار شرکت و پایبندی به تعهدات قراردادی دریافت می شود. این سفته کمک می کند تا کارفرما از وفاداری و تعهد کارمند اطمینان حاصل کند.
• سفته ضمانت بازپرداخت وام و تسهیلات: بانک ها و موسسات مالی، برای اطمینان از بازپرداخت اقساط وام و تسهیلات اعطایی، از وام گیرندگان و ضامنین آن ها سفته ضمانت دریافت می کنند.
• سایر تعهدات قراردادی: در بسیاری از قراردادها، برای تضمین حسن انجام معامله، اجرای تعهدات پیمانکاری، یا پایبندی به شروط خاص، از سفته ضمانت استفاده می شود. این موارد می تواند شامل تضمین اجاره، تضمین تحویل کالا، یا تضمین شرکت در مناقصات باشد.

آموزش گام به گام نحوه تکمیل سفته ضمانت

تکمیل صحیح سفته ضمانت، تضمین کننده حقوق شما و جلوگیری کننده از سوءاستفاده های احتمالی است. این بخش به صورت گام به گام و با تاکید بر نکات حقوقی، مراحل پر کردن سفته ضمانت را توضیح می دهد.

پیش نیازها: تهیه سفته از مراجع معتبر

پیش از هر چیز، باید یک برگه سفته معتبر تهیه کنید. تنها مرجع رسمی و مورد تایید برای فروش سفته، بانک ملی ایران است. خرید سفته از دکه های روزنامه فروشی یا افراد نامعتبر توصیه نمی شود، زیرا ممکن است سفته های غیرقانونی یا تاریخ گذشته باشند که فاقد اعتبار حقوقی هستند. سفته ها در مبالغ اسمی مختلف (مانند ده میلیون ریال، صد میلیون ریال و غیره) عرضه می شوند که نشان دهنده حداکثر مبلغی است که می توان در آن سفته درج کرد.

بخش ۱: اطلاعات کلی سفته (مبلغ اسمی، تمبر مالیاتی)

هر برگه سفته دارای یک مبلغ اسمی چاپی است که معمولاً در بالای سفته یا در متن آن ذکر شده است. این مبلغ، حداکثر ظرفیت مالی آن سفته را نشان می دهد. به عنوان مثال، اگر روی سفته نوشته شده باشد سفته تا مبلغ ده میلیون ریال، به این معنی است که شما نمی توانید مبلغی بیش از یک میلیون تومان را در این سفته درج کنید و در صورت درج، ممکن است اعتبار مبلغ اضافی مورد تردید قرار گیرد. همچنین، هزینه ای که برای خرید سفته پرداخت می کنید، در واقع مالیات بر سفته است که به ازای هر مبلغ اسمی مشخص، مبلغی به عنوان تمبر مالیاتی از شما دریافت می شود. این مالیات توسط مجلس شورای اسلامی تعیین شده و ارتباط مستقیمی با اعتبار سفته دارد.

بخش ۲: تکمیل فیلدهای سفته (نکات حیاتی)

حالا به مهم ترین قسمت، یعنی نحوه پر کردن سفته ضمانت در فیلدهای مربوطه می پردازیم:

۱. مبلغ سفته (به عدد و حروف)

این فیلد، مبلغی را نشان می دهد که صادرکننده سفته (متعهد) به ازای آن ضمانت می دهد. این مبلغ باید به صورت عدد و حروف به طور کامل و دقیق در جای مخصوص خود نوشته شود. هرگونه عدم تطابق بین عدد و حروف، می تواند سفته را از اعتبار بیندازد یا در تفسیر آن ابهام ایجاد کند.

همیشه مبلغ سفته را با دقت فراوان هم به عدد و هم به حروف درج کنید و اطمینان حاصل نمایید که این دو با یکدیگر کاملاً منطبق هستند. برای سفته ضمانت، توصیه می شود مبلغی را انتخاب کنید که متناسب با ارزش تعهد یا حداکثر خسارت احتمالی باشد.

نکته مهم: مبلغی که در این بخش می نویسید، نباید از مبلغ اسمی چاپی روی سفته (سقف اعتبار سفته) تجاوز کند. گرچه برخی حقوقدانان معتقدند حتی اگر مبلغ نوشته شده بیشتر از مبلغ اسمی باشد، سفته باطل نمی شود و تا همان سقف مبلغ اسمی معتبر است، اما برای جلوگیری از هرگونه ابهام، بهتر است این اصل رعایت شود.

۲. نام گیرنده سفته (متعهدله)

در این قسمت، باید نام و نام خانوادگی کامل شخص یا نام دقیق شرکت/سازمان که سفته به عنوان ضمانت به او داده می شود، درج گردد. این بخش برای سفته ضمانت اهمیت فوق العاده ای دارد. اگر نام گیرنده درج نشود، سفته در وجه حامل محسوب می شود و هر فردی که سفته را در اختیار داشته باشد، می تواند مدعی آن باشد. این وضعیت، زمینه را برای سوءاستفاده های احتمالی فراهم می کند.

نکته حیاتی برای سفته ضمانت: حتماً نام گیرنده (کارفرما، بانک یا شخص ذینفع) را با دقت و به طور کامل بنویسید تا سفته در وجه حامل نباشد و قابلیت سوءاستفاده از آن به حداقل برسد. در سفته های ضمانتی، معمولاً گزینه به حواله کرد یا در وجه حامل توصیه نمی شود.

۳. تاریخ صدور سفته

تاریخ دقیق صدور سفته (روز، ماه، سال) باید در جای مربوطه درج شود. اهمیت درج تاریخ صدور سفته بسیار زیاد است، زیرا در صورت عدم درج آن، سفته از ماهیت تجاری خارج شده و به یک سند عادی تبدیل می شود که از بسیاری امتیازات و حمایت های قانونی اسناد تجاری محروم خواهد بود.

۴. تاریخ پرداخت سفته (مهمترین بخش برای سفته ضمانت)

این بخش، مهمترین تفاوت سفته ضمانت با سفته عادی را نشان می دهد و نیاز به دقت بالایی دارد. در سفته عادی، ممکن است تاریخ پرداخت معین (مثلاً تاریخ پرداخت: ۱۰/۱۰/۱۴۰۳) یا عندالمطالبه (یعنی هر زمان که مطالبه شود) درج شود.

نکته حقوقی حیاتی برای سفته ضمانت: به هیچ عنوان نباید تاریخ پرداخت مشخصی در این بخش درج شود. علت این است که سفته ضمانت، برای تعهد به پرداخت در آینده ای نامعلوم (یعنی در صورت عدم انجام تعهد) صادر شده و ماهیت آن، تعهد به پرداخت نیست، بلکه تضمین است. اگر تاریخ پرداخت مشخص درج شود، سفته ماهیت ضمانتی خود را از دست داده و به سفته عادی تبدیل می شود که گیرنده می تواند در تاریخ مشخص، آن را وصول کند.

به جای درج تاریخ پرداخت، باید در این بخش یا در پشت سفته (ظهر سفته) عبارتی صریح و روشن در خصوص ماهیت ضمانتی آن درج شود. نمونه هایی از این عبارت ها عبارتند از:

• برای سفته ضمانت کاری/حسن انجام کار: این سفته بابت ضمانت حسن انجام کار و تعهدات قراردادی فی مابین اینجانب [نام صادرکننده] و [نام کارفرما] به شماره قرارداد [شماره قرارداد، در صورت وجود] مورخ [تاریخ قرارداد، در صورت وجود] صادر گردیده است.
• برای سفته ضمانت وام: این سفته بابت تضمین بازپرداخت وام/تسهیلات بانک [نام بانک] به شماره قرارداد [شماره قرارداد] مورخ [تاریخ قرارداد] صادر گردیده است.

ذکر صریح بابت ضمانت… در متن سفته یا پشت آن، برای اثبات ماهیت ضمانتی سفته در مراجع قضایی بسیار حیاتی است.

۵. امضا و مهر صادرکننده

سفته بدون امضا، حتی به عنوان یک سند عادی نیز اعتبار ندارد. صادرکننده سفته باید حتماً آن را امضا کند. در صورت عدم توانایی در امضا، مهر یا اثر انگشت نیز مورد قبول است، اما امضا رایج تر و معتبرتر است. این امضا، نشان دهنده پذیرش تعهد و بدهکاری توسط صادرکننده است. نحوه امضا سفته ضمانت باید به گونه ای باشد که هویت صادرکننده به وضوح مشخص شود.

۶. محل پرداخت (اختیاری)

این بخش از موارد الزامی برای تکمیل سفته نیست و عدم درج آن به اعتبار سفته لطمه ای وارد نمی کند. با این حال، در صورت تمایل به درج، باید مکان دقیق (مانند آدرس یک بانک یا محل خاص) به طور کامل نوشته شود.

نکات و توصیه های حقوقی پیشرفته در مورد سفته ضمانت

علاوه بر مراحل تکمیل، دانستن نکات حقوقی پیشرفته تر در مورد سفته ضمانت می تواند از بروز مشکلات بزرگتر جلوگیری کند و حقوق شما را تضمین نماید.

پشت نویسی (ظهرنویسی) سفته ضمانت

ظهرنویسی عملی است که طی آن، دارنده سفته با امضای پشت آن، سفته را به شخص دیگری منتقل می کند. این انتقال می تواند به صورت کامل (انتقال مالکیت) یا به صورت وکالتی (جهت وصول) باشد. اما در مورد سفته ضمانت، مفهوم ظهرنویسی با امضای ضامن متفاوت است.

اگر شخص ثالثی (مثلاً فردی که به عنوان ضامن شما در قرارداد دیگری حضور دارد) پشت سفته را امضا می کند تا ضمانت سفته شما را بر عهده بگیرد، حتماً باید عبارت امضا جهت ضمانت است را به صورت صریح قید کند. عدم درج این عبارت، ممکن است در محاکم قضایی به عنوان ظهرنویسی تلقی شده و مسئولیت های حقوقی متفاوتی را برای ضامن ایجاد کند. این نکته برای کسانی که قصد ضمانت فرد دیگری را با سفته دارند، حیاتی است.

خیانت در امانت سفته ضمانت

خیانت در امانت سفته یکی از نگرانی های اصلی در مورد سفته های ضمانتی، به ویژه سفته حسن انجام کار است. زمانی اتفاق می افتد که گیرنده سفته (مثلاً کارفرما یا وام دهنده)، بدون اینکه صادرکننده سفته از تعهد خود تخلف کرده باشد، اقدام به وصول غیرقانونی سفته کند. در واقع، سفته ضمانت یک امانت در دست گیرنده است و سوءاستفاده از آن جرم تلقی می شود.

شرایط اثبات خیانت در امانت:

• وجود امانت: سفته باید به قصد امانت و ضمانت به گیرنده داده شده باشد، نه به قصد پرداخت.
• سپرده شدن سفته: سفته باید توسط صادرکننده به گیرنده سپرده شده باشد.
• سوءاستفاده یا تصرف غیرمجاز: گیرنده سفته به ناحق و بدون وجود شرایط لازم، اقدام به مطالبه یا وصول سفته کند.

در صورت اثبات خیانت در امانت، متصرف سفته با عواقب کیفری روبرو خواهد شد. برای پیشگیری از این مشکل، توصیه می شود:

• یک کپی برابر اصل از سفته تکمیل شده نزد خود نگه دارید.
• در قرارداد اصلی (کار، وام یا هر تعهد دیگر) به صورت صریح، شماره سریال سفته، مبلغ آن و علت صدور آن (بابت ضمانت) را قید کنید.
• در صورت امکان، شهودی در زمان صدور سفته حضور داشته باشند.

قوانین سفته ضمانت حسن انجام کار

با وجود رواج سفته ضمانت کاری در ایران، متاسفانه خلأ قانونی مشخصی در قانون کار در این زمینه وجود دارد. دریافت سفته ضمانت حسن انجام کار بیشتر بر اساس توافق طرفین و عرف رایج صورت می گیرد و قانون کار مستقیماً به آن نپرداخته است. این موضوع می تواند برای کارمندان نگرانی هایی ایجاد کند.

توصیه می شود که تمام جزئیات مربوط به سفته ضمانت حسن انجام کار، از جمله شماره سریال سفته، مبلغ آن، دلیل دریافت (مثلاً تضمین انجام کار، حفظ اسرار، یا حفظ اموال شرکت) و شرایط استرداد سفته، به صورت دقیق و کتبی در قرارداد کار اصلی یا در یک متمم قرارداد ذکر شود. این کار، سندیت توافق را افزایش داده و در صورت بروز اختلاف، اثبات مدعا را آسان تر می کند.

برای جلوگیری از سوءاستفاده از سفته ضمانت، حتماً تمام جزئیات مربوط به سفته (شماره سریال، مبلغ، دلیل صدور) را در قرارداد اصلی یا متمم آن به صورت کتبی درج کنید و یک کپی برابر اصل از سفته را نزد خود نگه دارید.

زمان و نحوه پس گرفتن سفته ضمانت

پس از اتمام تعهدات مربوطه (مانند پایان قرارداد کار، بازپرداخت کامل وام یا انجام موفقیت آمیز پروژه)، گیرنده سفته موظف است آن را به صادرکننده بازگرداند. این بازگرداندن باید به صورت فیزیکی و با تحویل اصل سفته صورت گیرد.

در صورتی که گیرنده سفته پس از اتمام تعهدات، از استرداد سفته امتناع کند، صادرکننده می تواند از طریق ارسال اظهارنامه قضایی، رسماً درخواست استرداد سفته را مطرح کند. این اظهارنامه، یک سند رسمی است که به گیرنده سفته ابلاغ می شود و مبنایی برای پیگیری های حقوقی بعدی (مانند طرح دعوی کیفری خیانت در امانت) خواهد بود. نگهداری اسناد و مدارکی که نشان دهنده اتمام تعهدات شماست، در این مرحله بسیار حائز اهمیت است.

مبالغ سفته و نکات مربوط به آن

یکی از سوالات رایج در مورد سفته، مربوط به مبلغ آن است. هر سفته دارای یک مبلغ اسمی است که روی برگه سفته چاپ شده و در واقع سقف اعتبار آن سفته را نشان می دهد. به عنوان مثال، سفته ای با مبلغ اسمی تا ده میلیون ریال به این معنی است که حداکثر مبلغی که می توانید در آن درج کنید، یک میلیون تومان است.

محدودیت مبلغ در سفته ضمانت

هنگام پر کردن سفته ضمانت، باید مبلغ سفته ضمانت را هم به عدد و هم به حروف درج کنید. این مبلغ نباید از مبلغ اسمی سفته تجاوز کند. با این حال، حتی اگر مبلغ نوشته شده بیشتر از مبلغ اسمی سفته باشد، سفته باطل نمی شود و تا همان سقف مبلغ اسمی معتبر و قابل مطالبه است. برای مثال، اگر روی سفته ای که سقف آن یک میلیون تومان است، سه میلیون تومان بنویسید، این سفته تا یک میلیون تومان اعتبار دارد. اما برای جلوگیری از هرگونه ابهام یا دردسر حقوقی، همواره توصیه می شود که مبلغ نوشته شده را متناسب با مبلغ اسمی سفته انتخاب کنید.

مالیات سفته و نحوه محاسبه آن

همانطور که قبلاً اشاره شد، وظیفه توزیع سفته بر عهده بانک ملی است و مبلغی که برای خرید سفته پرداخت می کنیم، در واقع مالیات سفته است. این مالیات توسط مجلس شورای اسلامی مشخص شده و به ازای هر ده میلیون ریال (یک میلیون تومان) در مبلغ اسمی، پنج هزار ریال (پانصد تومان) باید پرداخت شود. این یعنی هرچه مبلغ اسمی سفته بیشتر باشد، قیمت خرید آن نیز بالاتر خواهد بود.

مطمئن شوید مبلغی که در سفته درج می کنید، از مبلغ اسمی چاپی روی آن تجاوز نکند تا از هرگونه ابهام قانونی جلوگیری شود. مالیات سفته که هنگام خرید پرداخت می شود، بخشی از اعتبار قانونی این سند است.

نتیجه گیری: با آگاهی، از حقوق خود دفاع کنید

آگاهی از نحوه ی نوشتن سفته ضمانت یک ضرورت حقوقی و مالی برای هر فردی است که با این سند سروکار دارد. از کارمندان و کارجویان گرفته تا وام گیرندگان و ضامنین، همه نیازمند درک دقیق جزئیات تکمیل سفته ضمانت هستند تا از اعتبار سند خود اطمینان حاصل کرده و در برابر سوءاستفاده های احتمالی، از خود محافظت کنند. سفته ضمانت، ابزاری قدرتمند برای ایجاد اطمینان در روابط مالی و کاری است، اما قدرت آن به درستی و دقت در تکمیل آن وابسته است.

نکات کلیدی که باید همواره به خاطر داشته باشید عبارتند از: عدم درج تاریخ پرداخت مشخص در سفته ضمانت، قید صریح عبارت بابت ضمانت، درج دقیق نام گیرنده، مبلغ متناسب و امضای صحیح. همچنین، برای جلوگیری از خیانت در امانت، همیشه یک کپی برابر اصل از سفته نزد خود نگه دارید و جزئیات آن را در قرارداد اصلی خود ذکر کنید. در نهایت، در مواجهه با موارد پیچیده و برای اطمینان بیشتر، مشاوره با کارشناسان حقوقی می تواند راهگشای شما باشد تا با آگاهی کامل، از حقوق خود دفاع کرده و از بروز مشکلات آتی پیشگیری نمایید.