مراحل گذاشتن اجرای مهریه

برای مطالبه و اجرای مهریه، ابتدا باید از طریق دفترخانه ازدواج درخواست صدور اجراییه را مطرح کرد و سپس در اداره ثبت اسناد پیگیری نمود. در صورت عدم وصول مهریه از این مسیر یا انتخاب اولیه، امکان مراجعه به دادگاه خانواده وجود دارد. این فرآیند مستلزم آگاهی دقیق از شرایط، مدارک و هزینه های قانونی است تا زن بتواند حق خود را به درستی پیگیری کند.

مهریه، به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زن در عقد ازدواج، جایگاهی بنیادین در قانون خانواده ایران دارد. این حق، از لحظه جاری شدن صیغه عقد نکاح، به زن تعلق می گیرد و او می تواند هر زمان که اراده کند، آن را مطالبه نماید. با این حال، فرآیند مطالبه و اجرای مهریه، پیچیدگی ها و مراحل قانونی خاص خود را دارد که عدم آگاهی از آن ها می تواند مسیر احقاق حق را دشوار و طولانی کند. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و گام به گام تدوین شده است تا تمام جنبه های حقوقی، شرایط، مدارک مورد نیاز، هزینه ها و مراحل قانونی اجرای مهریه را به صورت شفاف و قابل فهم برای عموم مردم، به ویژه زنان، توضیح دهد. در ادامه، به تفصیل به بررسی تفاوت های مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت و دادگاه، آثار بخشنامه جدید قوه قضائیه، و سایر نکات کلیدی می پردازیم.

درک مهریه و انواع آن: اصول اولیه

پیش از ورود به جزئیات اجرایی مهریه، لازم است درک درستی از ماهیت و انواع آن داشته باشیم. این دانش پایه، به انتخاب بهترین مسیر حقوقی کمک شایانی می کند.

تعریف مهریه در قانون مدنی و شرع

مهریه (صداق یا کابین) مالی است که مرد در هنگام عقد ازدواج یا پس از آن، به همسر خود می پردازد یا متعهد به پرداخت آن می شود. در اسلام، مهریه یک حق شرعی برای زن است که در قرآن کریم نیز به آن اشاره شده است. در قانون مدنی ایران نیز، مهریه جزو آثار مالی نکاح دائم محسوب می شود و به محض وقوع عقد، زن مالک آن می شود و می تواند هر زمان آن را از شوهر خود مطالبه کند.

مهریه می تواند شامل هر مالی باشد که ارزش اقتصادی و قابلیت تملک داشته باشد، مانند سکه طلا، وجه نقد، املاک، خودرو، یا حتی منافع و خدماتی که دارای ارزش مالی هستند. نکته مهم این است که مهریه باید مشخص و معین باشد تا از بروز اختلافات بعدی جلوگیری شود.

انواع مهریه: عندالمطالبه و عندالاستطاعه

در نظام حقوقی ایران، مهریه به دو دسته اصلی تقسیم می شود که آثار حقوقی متفاوتی دارند:

1. مهریه عندالمطالبه: این نوع مهریه به معنای آن است که زن می تواند در هر زمانی، چه در طول زندگی مشترک و چه پس از طلاق، بدون نیاز به اثبات توانایی مالی مرد، مهریه خود را مطالبه کند. بخش عمده مهریه های ثبت شده در ایران از این نوع هستند. در این حالت، مرد موظف است به محض مطالبه زن، مهریه را پرداخت کند و در صورت عدم پرداخت، زن می تواند از راه های قانونی برای وصول آن اقدام کند.
2. مهریه عندالاستطاعه: در این نوع مهریه، مطالبه و دریافت مهریه منوط به اثبات توانایی مالی (استطاعت) مرد توسط زن است. به این معنی که زن باید در دادگاه ثابت کند که شوهرش از نظر مالی توانایی پرداخت مهریه را دارد. این امر فرآیند مطالبه را کمی پیچیده تر و طولانی تر می کند، زیرا زن باید مدارکی دال بر دارایی و تمکن مالی مرد ارائه دهد.

تفاوت اصلی این دو نوع مهریه در بار اثبات است؛ در عندالمطالبه بار اثبات بر عهده مرد (در صورت ادعای اعسار) و در عندالاستطاعه بار اثبات بر عهده زن است. انتخاب نوع مهریه در زمان عقد نکاح صورت می گیرد و دارای پیامدهای حقوقی مهمی در آینده خواهد بود.

ویژگی های مهریه صحیح

برای اینکه مهریه از نظر قانونی معتبر و قابل مطالبه باشد، باید دارای ویژگی های زیر باشد:

• مالی بودن: مهریه باید ارزش مالی داشته باشد و قابل تقویم به پول باشد.
• مشخص و معین بودن: جنس، نوع، وصف و مقدار مهریه باید به طور دقیق در عقدنامه مشخص شود تا ابهامی در آن وجود نداشته باشد.
• قابلیت تملک: مهریه باید چیزی باشد که از نظر شرعی و قانونی، قابلیت خرید و فروش و مالکیت داشته باشد.
• مشروع بودن: مهریه نباید از اموال نامشروع یا کارهایی که از نظر شرعی و قانونی حرام هستند، تعیین شود.

سرنوشت مهریه در شرایط خاص

مهریه در شرایط مختلف حقوقی ممکن است سرنوشت متفاوتی داشته باشد:

• مهریه در عقد دائم و موقت: در عقد دائم، عدم تعیین مهریه باعث بطلان عقد نمی شود و زن مستحق مهرالمثل خواهد بود. اما در عقد موقت (صیغه)، تعیین مهریه شرط صحت عقد است و در صورت عدم تعیین، عقد باطل خواهد بود.
• مهریه قبل و بعد از رابطه زناشویی: اگر عقد نکاح قبل از نزدیکی فسخ شود، در مهریه دائم، زن مستحق دریافت نصف مهریه خواهد بود. اما اگر بعد از نزدیکی فسخ شود، زن مستحق کل مهریه است. در عقد موقت، در صورت عدم نزدیکی تا پایان مدت عقد، مهریه به طور کامل به زن تعلق می گیرد.
• مهریه پس از فوت زوج یا زوجه: اگر مرد فوت کند، مهریه دین ممتاز بر ذمه او محسوب می شود و زن می تواند آن را از ماترک (اموال به جا مانده) مرد قبل از تقسیم ارث، مطالبه کند. در صورت فوت زن، ورثه او می توانند مهریه را از مرد مطالبه نمایند.

پیش نیازها و شرایط حقوقی اجرای مهریه

برای آنکه زن بتواند مهریه خود را به اجرا بگذارد، باید شرایط عمومی و مدارک خاصی را فراهم کند. این بخش به بررسی این الزامات می پردازد.

شرایط عمومی برای مطالبه مهریه

برای مطالبه مهریه، زن باید شرایط کلی زیر را داشته باشد:

• عقد نکاح دائم صحیحاً واقع شده باشد و مهریه در آن به درستی تعیین شده باشد (یا در صورت عدم تعیین، مهرالمثل به او تعلق گیرد).
• زن مهریه خود را به صورت رسمی یا غیررسمی به مرد نبخشیده باشد (مگر اینکه بخشش از نوع قابل رجوع باشد).
• مهریه باید حال باشد، یعنی برای پرداخت آن مدت زمان خاصی تعیین نشده باشد. اگر مهریه به صورت مدار یا با تعیین زمان پرداخت مشخص شده باشد، زن تنها پس از رسیدن موعد می تواند آن را مطالبه کند.
• در مورد مهریه عندالاستطاعه، زن باید توانایی مالی مرد را اثبات کند.

مدارک لازم و ضروری برای به اجرا گذاشتن مهریه

فراهم آوردن مدارک کامل و دقیق، سرعت و صحت فرآیند اجرای مهریه را تضمین می کند. در اینجا چک لیست کاملی از مدارک مورد نیاز ارائه می شود:

• شناسنامه و کارت ملی زوجه: برای احراز هویت متقاضی.
• اصل سند ازدواج یا رونوشت رسمی آن: این سند اصلی ترین مدرک برای اثبات مهریه است. در صورت عدم دسترسی به اصل، می توانید از دفترخانه محل ثبت ازدواج، رونوشت رسمی دریافت کنید.
• ثبت نام در سامانه ثنا و اهمیت آن: کلیه ابلاغیه های قضایی و ثبتی از طریق این سامانه صورت می گیرد. ثبت نام در سامانه ثنا برای پیگیری پرونده مهریه و دریافت ابلاغیه ها ضروری است.
• ارائه مدارک شناسایی وکیل (در صورت استفاده از وکیل): اگر قصد دارید از طریق وکیل اقدام کنید، وکیل شما باید وکالت نامه رسمی و مدارک شناسایی خود را ارائه دهد.
• در صورت وجود، مدارک اثبات کننده اموال زوج: هرگونه مدرک دال بر دارایی های منقول و غیرمنقول زوج، مانند تصویر سپرده بانکی، پلاک خودرو، سند ملک و … می تواند در تسریع فرآیند توقیف اموال بسیار مفید باشد.

نکاتی درباره بخشش مهریه (بذل، ابراء و هبه)

گاهی اوقات، زن تصمیم می گیرد بخشی یا تمام مهریه خود را ببخشد. این بخشش می تواند به اشکال مختلفی صورت گیرد که هر یک آثار حقوقی متفاوتی دارند:

• ابراء مهریه: به معنای ساقط کردن دین مهریه توسط زن است. با ابراء، مهریه برای همیشه از ذمه مرد ساقط می شود و زن دیگر نمی تواند آن را مطالبه کند. ابراء یک عمل حقوقی غیرقابل رجوع است.
• بذل مهریه: معمولاً در طلاق خلع یا مبارات اتفاق می افتد و زن در ازای طلاق، تمام یا بخشی از مهریه خود را می بخشد. بذل مهریه قابل رجوع است، مگر اینکه طلاق بائن شده باشد.
• هبه مهریه: به معنای بخشیدن مهریه به صورت هبه (بخشش مال) است. هبه می تواند معوض (در ازای چیزی) یا غیرمعوض باشد. هبه مهریه در صورتی که مال معین باشد (مانند سکه)، قابل رجوع است، مگر اینکه زن در عوض آن چیزی دریافت کرده باشد یا مهریه به مصرف رسیده باشد.

آیا مهریه بخشیده شده قابل مطالبه مجدد است؟ پاسخ به این سوال بستگی به نوع بخشش دارد. اگر مهریه به صورت ابراء بخشیده شده باشد، هرگز قابل مطالبه مجدد نیست. اما در مورد بذل و هبه، با توجه به شرایط خاص و نوع طلاق (در مورد بذل) یا نوع مال (در مورد هبه)، ممکن است قابلیت رجوع و مطالبه مجدد وجود داشته باشد. این موضوع بسیار حساس است و نیاز به مشاوره حقوقی تخصصی دارد.

بخشیدن مهریه یک تصمیم حقوقی مهم است و نوع بخشش (ابراء، بذل یا هبه) آثار متفاوتی در قابلیت مطالبه مجدد دارد. قبل از هرگونه اقدام، مشاوره با وکیل متخصص ضروری است.

تاثیر جدیدترین بخشنامه قوه قضائیه (۲۴ مهر ۱۴۰۳) بر مراحل اجرای مهریه

یکی از مهم ترین تحولات اخیر در زمینه اجرای مهریه، صدور بخشنامه جدید قوه قضائیه در تاریخ ۲۴ مهر ۱۴۰۳ است. این بخشنامه تغییر قابل توجهی در رویه مطالبه مهریه ایجاد کرده است.

بر اساس رویه قبلی، زوجه برای مطالبه مهریه (به جز موارد خاص)، ابتدا ملزم به مراجعه به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک بود و تنها در صورت عدم وصول مهریه از این طریق می توانست با اخذ گواهی از اداره ثبت به دادگاه خانواده مراجعه کند. این امر معمولاً باعث طولانی شدن فرآیند و ایجاد فرصت برای زوج جهت انتقال اموال می شد.

تغییرات و امکان مراجعه مستقیم به دادگاه: بخشنامه جدید، این الزام را برای اسناد رسمی (مانند سند ازدواج که مهریه در آن قید شده است) برداشته است. به این معنا که زن می تواند از تاریخ ابلاغ این بخشنامه، به انتخاب خود، یا به اداره ثبت مراجعه کند یا مستقیماً دادخواست مطالبه مهریه را در دادگاه خانواده ثبت نماید. این تغییر به زوجه این امکان را می دهد که با توجه به شرایط پرونده و وجود یا عدم وجود اموال مشخص از سوی زوج، مسیر مناسب تر و سریع تری را برای مطالبه مهریه انتخاب کند.

مراحل گام به گام اجرای مهریه از طریق دو مرجع اصلی

مطالبه و اجرای مهریه در ایران از دو مسیر اصلی، یعنی اداره ثبت اسناد و املاک و دادگاه خانواده، امکان پذیر است. هر یک از این روش ها دارای مراحل، مزایا و معایب خاص خود هستند که در ادامه به تفصیل بررسی می شوند.

روش اول: اجرای مهریه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک (سریع ترین و کم هزینه ترین روش اولیه)

این روش معمولاً سریع تر و کم هزینه تر از مسیر دادگاه است، به ویژه اگر اموال مشخصی از زوج برای توقیف وجود داشته باشد. مراحل آن به شرح زیر است:

1. گام ۱: مراجعه به دفترخانه ثبت ازدواج محل وقوع عقد: زوجه یا وکیل قانونی او باید با اصل سند ازدواج، شناسنامه و کارت ملی به دفترخانه ای که عقد ازدواج در آن به ثبت رسیده است، مراجعه کند.
2. گام ۲: درخواست صدور اجراییه و تکمیل فرم های مربوطه: در دفترخانه، زوجه فرم درخواست صدور اجراییه مهریه را تکمیل کرده و تقاضای صدور اجراییه می کند. در این مرحله، هزینه های جزئی مربوط به صدور اجراییه و ابلاغ آن پرداخت می شود.
3. گام ۳: پیگیری پرونده در اداره اجرای ثبت اسناد: پس از صدور اجراییه توسط دفترخانه، پرونده به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک شهرستان مربوطه ارسال می شود. زوجه باید با شماره پرونده ای که از دفترخانه دریافت کرده است، وضعیت پرونده را در اداره ثبت پیگیری کند.
4. گام ۴: ابلاغ اجراییه به زوج و مهلت ۱۰ روزه: اجراییه مهریه به زوج ابلاغ می شود و او ۱۰ روز مهلت دارد تا نسبت به پرداخت مهریه یا معرفی مال برای پرداخت آن اقدام کند. عدم پاسخگویی در این مهلت می تواند منجر به توقیف اموال وی شود.
5. گام ۵: معرفی اموال زوج و درخواست توقیف: در صورت عدم پرداخت مهریه در مهلت مقرر، زوجه می تواند اموال شناخته شده زوج را به اداره ثبت معرفی و درخواست توقیف آن ها را بنماید. اداره ثبت نیز امکان استعلام از مراجع مربوطه (مانند اداره راهنمایی و رانندگی برای خودرو، اداره ثبت اسناد برای ملک، بانک ها برای حساب بانکی) را برای شناسایی اموال زوج دارد.
6. گام ۶: مراحل کارشناسی، مزایده و وصول مهریه از اموال توقیف شده: پس از توقیف اموال، این اموال توسط کارشناس رسمی دادگستری ارزیابی می شوند. سپس از طریق مزایده به فروش می رسند و مبلغ مهریه از محل فروش آن ها به زوجه پرداخت می شود.

مزایا و معایب اجرای مهریه از طریق ثبت:

• مزایا: سرعت نسبتاً بالاتر، هزینه کمتر در مراحل اولیه، عدم نیاز به تشکیل جلسات متعدد دادگاه.
• معایب: محدودیت در توقیف برخی اموال، عدم امکان تقسیط مهریه از طریق ثبت (در صورت اعسار زوج، پرونده باید به دادگاه ارجاع شود)، عدم امکان استعلام جامع از کلیه اموال (بر خلاف دادگاه).

روش دوم: اجرای مهریه از طریق دادگاه خانواده (در صورت عدم موفقیت ثبت یا انتخاب اولیه)

این روش معمولاً در مواردی انتخاب می شود که از طریق ثبت موفقیت حاصل نشده باشد، یا زوجه از ابتدا به دلیل پیچیدگی های پرونده یا عدم شناسایی اموال، ترجیح می دهد از طریق دادگاه اقدام کند.

1. گام ۱: در صورت لزوم، دریافت گواهی از اداره ثبت: با توجه به بخشنامه جدید قوه قضائیه (۲۴ مهر ۱۴۰۳)، این گام دیگر برای اسناد رسمی (مانند سند ازدواج) الزامی نیست. زوجه می تواند مستقیماً به دادگاه مراجعه کند. با این حال، در برخی موارد خاص یا برای مهریه های غیررسمی، ممکن است همچنان نیاز به مراجعه اولیه به ثبت باشد.
2. گام ۲: مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت دادخواست مطالبه مهریه: زوجه باید با در دست داشتن مدارک لازم به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواست مطالبه مهریه را ثبت کند. در این دادخواست، نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه) و تعداد آن باید قید شود.
3. گام ۳: درخواست قرار تأمین خواسته: این درخواست یکی از مهم ترین اقدامات در مسیر دادگاه است. زوجه می تواند همزمان با دادخواست مطالبه مهریه یا پس از آن، درخواست قرار تأمین خواسته را مطرح کند. هدف از این قرار، توقیف اموال زوج پیش از صدور حکم نهایی است تا از انتقال یا پنهان کردن اموال توسط وی جلوگیری شود. این درخواست معمولاً بدون نیاز به اثبات فوری مهریه و صرفاً با ارائه مدارک کافی از وجود مهریه، پذیرفته می شود.
4. گام ۴: تشکیل جلسات رسیدگی در دادگاه و صدور حکم: پس از ثبت دادخواست و در صورت نیاز، صدور قرار تأمین خواسته، پرونده به شعبه ای از دادگاه خانواده ارجاع می شود. جلسات رسیدگی با حضور طرفین یا وکلای آن ها تشکیل شده و قاضی پس از بررسی مدارک و شنیدن دفاعیات طرفین، حکم مقتضی را صادر می کند. در مهریه عندالاستطاعه، زن باید توانایی مالی مرد را ثابت کند.
5. گام ۵: ارجاع پرونده به اجرای احکام دادگستری و پیگیری مراحل اجرایی: پس از صدور حکم قطعی (و در صورت لزوم طی مراحل تجدیدنظر و فرجام خواهی)، پرونده به اجرای احکام دادگستری ارجاع می شود. در این مرحله، زوجه می تواند با معرفی اموال زوج، درخواست توقیف و وصول مهریه را از طریق اجرای احکام داشته باشد.

مزایا و معایب اجرای مهریه از طریق دادگاه:

• مزایا: امکان بررسی جامع تر پرونده، امکان صدور حکم جلب (تا سقف ۱۱۰ سکه) و ممنوع الخروجی، امکان رسیدگی به اعسار و تقسیط مهریه، امکان استعلام از مراجع مختلف برای شناسایی اموال زوج.
• معایب: طولانی تر بودن فرآیند (به دلیل مراحل دادرسی، تجدیدنظر و فرجام خواهی)، هزینه های دادرسی بالاتر.

اجرا گذاشتن مهریه اینترنتی: واقعیت یا تصور؟

عبارت اجرا گذاشتن مهریه اینترنتی ممکن است این تصور را ایجاد کند که تمام مراحل مطالبه مهریه به صورت آنلاین و بدون نیاز به مراجعه حضوری انجام می شود. در واقعیت، چنین سیستمی هنوز به طور کامل پیاده سازی نشده است. آنچه امروزه به عنوان اجرای مهریه اینترنتی شناخته می شود، در واقع به امکان ثبت دادخواست مطالبه مهریه از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی اشاره دارد. این دفاتر، به عنوان واسطه بین مردم و قوه قضائیه عمل می کنند و فرآیند ثبت دادخواست را الکترونیکی کرده اند.

پس از ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، پرونده به صورت الکترونیکی به دادگاه مربوطه ارسال می شود. اما مراحل بعدی از جمله تشکیل جلسات رسیدگی، صدور قرار تأمین خواسته، ابلاغ به طرفین، توقیف اموال و… همچنان نیاز به پیگیری های حقوقی و بعضاً حضور فیزیکی یا وکالت وکیل دارد. بنابراین، هرچند امکان آغاز فرآیند به صورت آنلاین فراهم شده، اما تمام مراحل تا وصول نهایی مهریه کاملاً اینترنتی نیست.

نحوه پیگیری وضعیت پرونده مهریه

پیگیری وضعیت پرونده مهریه از طریق هر دو مرجع (ثبت و دادگاه) امکان پذیر است:

• پیگیری آنلاین: با داشتن کد ملی و شماره پرونده، می توان از طریق سامانه ثنا (برای پرونده های دادگاه و ابلاغیه های ثبتی) و همچنین سامانه مربوط به اداره ثبت (برای پرونده های اجرای ثبت)، وضعیت پرونده را به صورت آنلاین پیگیری کرد.
• پیگیری حضوری: مراجعه حضوری به شعبه دادگاه یا اداره اجرای ثبت مربوطه، به ویژه برای دریافت اطلاعات دقیق تر و ارائه توضیحات تکمیلی، کماکان راهکاری مؤثر است.

مسائل حقوقی و چالش های جانبی در اجرای مهریه

در طول فرآیند اجرای مهریه، ممکن است مسائل حقوقی و چالش های جانبی متعددی پیش آید که آگاهی از آن ها برای هر دو طرف (زوج و زوجه) ضروری است.

اعسار زوج و تقسیط مهریه

در بسیاری از موارد، زوج توانایی مالی پرداخت یکجای تمام مهریه را ندارد و ادعای اعسار (ناتوانی مالی) می کند. اعسار یک درخواست قانونی است که مرد برای تقسیط مهریه به دادگاه ارائه می دهد.

• شرایط و ضوابط درخواست اعسار: زوج باید ناتوانی خود را در پرداخت یکجای مهریه به دادگاه ثابت کند. این اثبات معمولاً از طریق ارائه مدارکی مانند گردش حساب بانکی، لیست اموال، بدهی ها، شهادت شهود (دو نفر از اهالی محل که از وضعیت مالی او مطلع هستند) و استعلام از نهادهای مربوطه صورت می گیرد.
• نحوه اثبات اعسار و رد یا قبول آن توسط دادگاه: دادگاه پس از بررسی مدارک و دلایل، در مورد قبول یا رد درخواست اعسار تصمیم گیری می کند. اگر دادگاه اعسار زوج را بپذیرد، مهریه را به صورت اقساطی تعیین می کند. این اقساط معمولاً شامل یک پیش قسط و سپس اقساط ماهیانه است که میزان آن ها بر اساس توانایی مالی زوج و نظر قاضی تعیین می شود.
• آثار حقوقی قبول اعسار: با قبول اعسار، زوج از زندان بابت مهریه (تا سقف مقرر) مصون می ماند. اما در صورت عدم پرداخت اقساط مهریه در موعد مقرر، زوجه می تواند مجدداً از طریق اجرای احکام، درخواست حکم جلب و توقیف اموال را برای اقساط معوقه داشته باشد.

مستثنیات دین: اموالی که قابل توقیف نیستند

قانونگذار برای حمایت از حداقل زندگی افراد بدهکار، برخی اموال را به عنوان مستثنیات دین از توقیف شدن معاف کرده است. این بدان معناست که حتی اگر زوج بدهکار مهریه باشد، زوجه نمی تواند این اموال را توقیف کند.

لیست کامل و دقیق اموال مشمول مستثنیات دین:

• مسکن مورد نیاز زوج و افراد تحت تکفل او که عرفاً در شأن آن ها باشد.
• اثاثیه مورد نیاز زندگی که عرفاً در شأن زوج و افراد تحت تکفل او باشد.
• ابزار و وسایل کار و امرار معاش زوج که برای کسب درآمد او ضروری است.
• مبلغی که برای پرداخت هزینه خوراک، پوشاک و مسکن زوج و افراد تحت تکفل او به مدت سه ماه ضروری است.
• کتب و ابزار علمی و پژوهشی مورد نیاز برای دانشجویان و اهل علم.
• تلفن و موبایل مورد نیاز (معمولاً یک خط و یک دستگاه).
• ودیعه مسکن (مبلغ رهن) تا میزانی که برای اجاره مسکن ضروری است.

نکات مهم در تشخیص و ادعای مستثنیات دین: تشخیص اینکه آیا یک مال جزو مستثنیات دین محسوب می شود یا خیر، به نظر قاضی و عرف جامعه بستگی دارد. به عنوان مثال، داشتن دو خودرو، معمولاً یکی از آن ها به عنوان مستثنیات دین (وسیله امرار معاش) و دیگری قابل توقیف است. زوج باید برای ادعای مستثنیات دین، مدارک و دلایل کافی به دادگاه ارائه دهد.

حکم جلب و ممنوع الخروجی

در صورت عدم پرداخت مهریه و وجود شرایط خاص، زوجه می تواند درخواست حکم جلب یا ممنوع الخروجی زوج را مطرح کند.

• شرایط صدور حکم جلب (تا سقف ۱۱۰ سکه): بر اساس قانون، تنها تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی (یا معادل آن) برای مهریه، امکان صدور حکم جلب زوج و حبس او وجود دارد. اگر مهریه بیش از این مقدار باشد و زوج اعسار خود را ثابت نکرده یا اقساط را پرداخت نکند، تنها برای ۱۱۰ سکه اول می تواند جلب شود. حکم جلب زمانی صادر می شود که زوج از پرداخت مهریه خودداری کرده و اموالی نیز از او شناسایی نشود. نحوه لغو حکم جلب نیز با پرداخت مهریه (یا پیش قسط و اقساط)، جلب رضایت زوجه یا اثبات اعسار صورت می گیرد.
• شرایط و رویه ممنوع الخروج کردن زوج بابت مهریه: زوجه می تواند در هر دو مسیر ثبت و دادگاه، درخواست ممنوع الخروجی زوج را مطرح کند. این درخواست به منظور جلوگیری از خروج زوج از کشور و فرار از پرداخت مهریه است. معمولاً با درخواست زوجه و تأیید مراجع قضایی یا ثبتی، ممنوع الخروجی صادر می شود. لغو ممنوع الخروجی نیز با پرداخت مهریه، معرفی ضامن یا وثیقه کافی، یا جلب رضایت زوجه انجام می گیرد.

اجرا گذاشتن مهریه بدون طلاق (در حین زندگی مشترک)

زن این حق را دارد که حتی در حین زندگی مشترک و بدون تصمیم به طلاق، مهریه خود را مطالبه و به اجرا بگذارد. این امر کاملاً قانونی است و نباید با سوءتفاهم هایی نظیر مهریه مال بعد از طلاق است اشتباه گرفته شود.

حقوق زوجه و آثار حقوقی و اجتماعی: مطالبه مهریه در حین زندگی مشترک، حق قانونی زن است و می تواند به منظور تأمین مالی یا فشار بر زوج برای حل مشکلات زندگی صورت گیرد. با این حال، این اقدام می تواند آثار اجتماعی و عاطفی عمیقی بر رابطه زناشویی بگذارد و در بسیاری از موارد به عنوان شروعی برای اختلافات جدی تر و حتی طلاق تلقی شود. از منظر حقوقی، این اقدام هیچ منع قانونی ندارد و زن می تواند هم از طریق اداره ثبت و هم از طریق دادگاه، مهریه خود را مطالبه کند.

اجرا گذاشتن مهریه بعد از طلاق توافقی

در طلاق توافقی، زن و مرد بر سر تمام مسائل از جمله مهریه به توافق می رسند. این توافق می تواند شامل بخشش بخشی از مهریه، بخشش کل آن در ازای طلاق، یا توافق بر نحوه پرداخت مهریه باشد.

اگر در طلاق توافقی، زن تمام یا بخشی از مهریه خود را نگرفته باشد و توافق بر پرداخت آن در آینده باشد، اجرای مهریه پس از طلاق توافقی مراحل ساده تری دارد. معمولاً با ارائه سند طلاق و توافقنامه مربوط به مهریه (که در دادنامه طلاق ذکر شده است)، زن می تواند از طریق اجرای احکام دادگستری، به راحتی مهریه باقی مانده را مطالبه کند. این روش به دلیل وجود توافق قبلی، از پیچیدگی ها و طولانی بودن روند دادرسی جلوگیری می کند و معمولاً نیاز به تشکیل جلسات متعدد دادگاه نخواهد بود.

هزینه ها و مدت زمان اجرای مهریه

آگاهی از هزینه های قانونی و مدت زمان تقریبی فرآیند اجرای مهریه، به طرفین کمک می کند تا با دید واقع بینانه تری تصمیم گیری و برنامه ریزی کنند.

تفکیک هزینه های اجرای مهریه

هزینه های اجرای مهریه بسته به روش انتخابی (ثبت یا دادگاه) و میزان مهریه، متفاوت است:

• هزینه های دفترخانه و اداره ثبت:
  • هزینه صدور اجراییه: در مراجعه به دفترخانه ازدواج، هزینه های جزئی برای صدور اجراییه و فرم های مربوطه پرداخت می شود که معمولاً بین پانصد هزار تا دو میلیون تومان متغیر است.
  • نیم عشر دولتی: اگر مهریه از طریق اداره ثبت به طور کامل وصول شود، نیم عشر دولتی (معادل ۵ درصد مبلغ مهریه وصول شده) از زوج دریافت می شود. این هزینه پس از وصول مهریه محاسبه و اخذ می گردد.
• هزینه های دادرسی در دادگاه:
  • در صورت مطالبه مهریه از طریق دادگاه، هزینه دادرسی معادل ۳.۵ درصد از میزان مهریه مطالبه شده است. این مبلغ باید در زمان ثبت دادخواست پرداخت شود.
  • امکان درخواست اعسار از پرداخت هزینه های دادرسی: زوجه می تواند همزمان با ثبت دادخواست مطالبه مهریه، درخواست اعسار از پرداخت هزینه های دادرسی را نیز ارائه دهد. در صورت پذیرش اعسار، زوجه موقتاً از پرداخت این هزینه ها معاف می شود و این هزینه ها در پایان کار از زوج مطالبه خواهد شد.
• هزینه وکیل: در صورت استفاده از وکیل، هزینه وکالت بر اساس تعرفه های قانونی و توافق بین موکل و وکیل تعیین می شود که متغیر است و به پیچیدگی پرونده و میزان مهریه بستگی دارد.

مدت زمان تقریبی اجرای مهریه

مدت زمان اجرای مهریه به عوامل متعددی بستگی دارد و نمی توان یک زمان دقیق و ثابت برای آن تعیین کرد. با این حال، می توان تخمینی از بازه های زمانی ارائه داد:

• تفاوت زمانی بین روش ثبت و دادگاه:
  • از طریق اداره ثبت: در صورتی که زوج اموال مشخصی داشته باشد و همکاری کند، یا اموال به سرعت شناسایی و توقیف شوند، فرآیند از طریق ثبت می تواند نسبتاً سریع تر باشد و معمولاً بین سه ماه تا یک سال زمان ببرد.
  • از طریق دادگاه: به دلیل وجود مراحل دادرسی، احتمال تجدیدنظر، فرجام خواهی و همچنین رسیدگی به درخواست اعسار زوج، فرآیند از طریق دادگاه معمولاً طولانی تر است و ممکن است از شش ماه تا چند سال به طول بینجامد.
• عوامل مؤثر بر طولانی شدن یا کوتاه شدن فرآیند:
  • وجود اموال مشخص: اگر زوج دارای اموال مشخص و قابل توقیف باشد، فرآیند کوتاه تر خواهد بود.
  • اعتراض زوج و اعسار: درخواست اعسار از سوی زوج، اعتراض به حکم دادگاه و سایر اقدامات حقوقی می تواند فرآیند را به طور قابل توجهی طولانی کند.
  • همکاری یا عدم همکاری زوج: عدم همکاری زوج در معرفی اموال یا تلاش برای انتقال آن ها، می تواند زمان بر باشد.
  • پیچیدگی پرونده و حجم کاری مراجع قضایی: برخی پرونده ها به دلیل پیچیدگی های خاص حقوقی یا حجم بالای کاری دادگاه ها و ادارات ثبت، زمان بیشتری نیاز دارند.

با توجه به این عوامل، دریافت مشاوره از یک وکیل متخصص می تواند به ارائه یک تخمین دقیق تر و مدیریت بهتر انتظارات کمک کند.

نقش و اهمیت وکیل در فرآیند مطالبه مهریه

پیچیدگی های حقوقی، مراحل اداری و قانونی متعدد، و حساسیت های عاطفی پرونده های خانواده، اهمیت حضور وکیل متخصص در فرآیند مطالبه مهریه را دوچندان می کند.

چرا به وکیل متخصص مهریه نیاز داریم؟

هرچند مطالبه مهریه بدون وکیل نیز امکان پذیر است، اما داشتن یک وکیل متخصص مهریه مزایای قابل توجهی دارد:

• آگاهی از آخرین قوانین و رویه ها: قوانین مهریه به طور مداوم در حال تغییر و به روزرسانی هستند (مانند بخشنامه جدید قوه قضائیه). وکلای متخصص از این تغییرات مطلع هستند و می توانند بهترین مسیر را پیشنهاد دهند.
• تسریع در فرآیند: وکیل با آشنایی کامل به مراحل اداری و حقوقی، می تواند پرونده را با سرعت بیشتری پیش ببرد و از اتلاف وقت جلوگیری کند.
• جلوگیری از اشتباهات حقوقی: یک اشتباه کوچک در تکمیل فرم ها، ارائه مدارک یا طرح دعوا، می تواند به قیمت از دست رفتن حق یا طولانی شدن فرآیند تمام شود. وکیل از بروز چنین اشتباهاتی پیشگیری می کند.
• افزایش شانس موفقیت: وکیل با تجربه و تخصص خود، می تواند استراتژی های حقوقی مناسبی را اتخاذ کند که شانس موفقیت در پرونده را به میزان قابل توجهی افزایش می دهد.
• کاهش فشار روانی: فرآیندهای حقوقی به ویژه در مسائل خانوادگی، می تواند فشار روانی زیادی بر افراد وارد کند. وکیل به عنوان نماینده حقوقی، این بار را از دوش موکل برمی دارد.

مزایای بهره مندی از مشاوره و وکالت تخصصی

استفاده از خدمات وکیل متخصص مهریه، مزایای متعددی برای زوجه و حتی زوج دارد:

• تسریع در فرآیند: وکیل به دلیل آشنایی کامل با تشریفات قانونی و روابط اداری، می تواند مراحل را به طور مؤثرتری پیگیری کند و از تأخیرهای غیرضروری جلوگیری نماید.
• جلوگیری از اشتباهات: با توجه به پیچیدگی های قانون، یک اشتباه کوچک در تنظیم دادخواست، ارائه مدارک یا پاسخ به اعتراضات می تواند روند پرونده را مختل کند. وکیل متخصص این خطاها را به حداقل می رساند.
• آشنایی با قوانین و رویه ها: وکیل به صورت مداوم با قوانین و بخشنامه های جدید قوه قضائیه و رویه های قضایی آشنایی دارد و می تواند بهترین راهکار حقوقی را متناسب با شرایط پرونده ارائه دهد.
• معرفی اموال و توقیف آن ها: وکیل می تواند با استفاده از ابزارهای قانونی، به شناسایی و توقیف اموال زوج اقدام کند و مانع از انتقال آن ها شود.
• دفاع مؤثر در برابر ادعای اعسار: در صورت ادعای اعسار از سوی زوج، وکیل می تواند با ارائه دلایل و مدارک مناسب، به دفاع از حقوق زوجه بپردازد.

نکات مهم در انتخاب وکیل مناسب

برای انتخاب وکیل متخصص مهریه، به نکات زیر توجه کنید:

• تخصص و تجربه: وکیلی را انتخاب کنید که در زمینه پرونده های خانواده و مهریه دارای تخصص و تجربه کافی باشد.
• شهرت و اعتبار: از سوابق وکیل در پرونده های مشابه و میزان موفقیت او تحقیق کنید.
• صداقت و شفافیت: وکیلی را انتخاب کنید که در مورد تمام جنبه های پرونده، هزینه ها و احتمالات موفقیت یا عدم موفقیت، با شما صادق باشد.
• قابلیت دسترسی و ارتباط: اطمینان حاصل کنید که وکیل انتخابی، در طول فرآیند، پاسخگو و در دسترس خواهد بود.

سوالات متداول (FAQ)

آیا مهریه برای متولدین سال ۱۴۰۳ سقف خاصی دارد؟

در حال حاضر خیر، هیچ سقف قانونی جدیدی برای میزان مهریه در سال ۱۴۰۳ تعیین نشده است. سقف ۱۱۰ سکه مربوط به ضمانت اجرای جلب و حبس زوج است و نه اصل مهریه. البته، برخی پیشنهادات برای تعیین سقف مهریه در حال بررسی است، اما هنوز به قانون تبدیل نشده اند.

آیا بدون اصل عقدنامه می توانم مهریه را به اجرا بگذارم؟

بله، در صورت عدم دسترسی به اصل عقدنامه، می توانید با مراجعه به دفترخانه محل وقوع عقد، درخواست رونوشت رسمی سند ازدواج را بدهید. این رونوشت دارای اعتبار قانونی اصل سند است و می توانید با آن برای مطالبه و اجرای مهریه اقدام کنید.

اگر زوج هیچ اموالی به نام خود نداشته باشد، زن چه کاری می تواند بکند؟

در صورتی که زوج هیچ اموالی نداشته باشد، زوجه می تواند از طریق دادگاه درخواست مطالبه مهریه را مطرح کند. در این حالت، زوج می تواند درخواست اعسار از پرداخت مهریه را بدهد. اگر اعسار او پذیرفته شود، مهریه به صورت اقساطی (پیش قسط و اقساط ماهانه) تعیین می گردد. در صورت عدم پرداخت اقساط، زوجه می تواند برای اقساط معوقه حکم جلب دریافت کند (تا سقف ۱۱۰ سکه).

آیا در صورت فوت زوجه، وراث او می توانند مهریه را مطالبه کنند؟

بله، مهریه یک حق مالی است و پس از فوت زوجه، این حق به ورثه او (طبق سهم الارث قانونی) منتقل می شود. ورثه می توانند با ارائه مدارک لازم (مانند گواهی فوت و گواهی انحصار وراثت) مهریه متوفی را از زوج مطالبه و به اجرا بگذارند.

آیا مهریه مشمول مالیات می شود؟

خیر، بر اساس قوانین مالیاتی ایران، مهریه جزو معافیت های مالیاتی محسوب می شود و مشمول مالیات بر ارث یا سایر مالیات ها نیست.

اگر مردی چند همسر داشته باشد، اولویت پرداخت مهریه چگونه است؟

مهریه هر یک از همسران، دین مستقل بر ذمه مرد است. به لحاظ حقوقی، هیچ اولویتی بین مهریه همسران وجود ندارد و هر یک از آن ها می توانند به طور مستقل برای مطالبه مهریه خود اقدام کنند. در صورت عدم کفایت اموال مرد، اموال به نسبت بین دیون تقسیم می شود. با این حال، در عمل، ممکن است هر همسر به ترتیب اقدام به مطالبه کند و هر کس زودتر اقدام کند، امکان توقیف اموال را خواهد داشت.

آیا می توان خودروی لیزینگی یا اموال صلح عمری را توقیف کرد؟

خودروی لیزینگی: خودروهای لیزینگی معمولاً تا زمان تسویه کامل اقساط، در رهن شرکت لیزینگ کننده هستند. امکان توقیف این خودروها برای مهریه وجود دارد، اما حقوق شرکت لیزینگ مقدم بر حقوق زوجه خواهد بود. یعنی ابتدا باید بدهی شرکت لیزینگ تسویه شود تا خودرو به طور کامل آزاد و سپس برای مهریه توقیف و به فروش برسد.

اموال صلح عمری: در مورد اموالی که به صورت صلح عمری به نام زوج شده اند، مادامی که مصالح (دهنده مال) در قید حیات باشد و حق رجوع خود را ساقط نکرده باشد، زوج مالکیت تام و کامل بر مال ندارد و این اموال معمولاً قابل توقیف نیستند. توقیف این اموال تنها در صورتی امکان پذیر است که حق رجوع مصالح ساقط شده باشد یا مصالح فوت کرده و مالکیت تام به زوج منتقل شده باشد.

آیا بعد از بخشش مهریه، در صورت بازگشت به زندگی مشترک، می توان مجدداً آن را مطالبه کرد؟

این موضوع بستگی به نوع بخشش دارد. اگر بخشش به صورت «ابراء» بوده باشد، مهریه از ذمه مرد ساقط شده و دیگر قابل مطالبه نیست. اما اگر به صورت «هبه» (بخشش) باشد، امکان رجوع از هبه و مطالبه مجدد مهریه وجود دارد، مگر اینکه هبه از نوع غیرقابل رجوع (مثلاً معوض) باشد. در موارد طلاق خلع یا مبارات که زن در ازای طلاق مهریه را بذل کرده، اگر زن به آنچه بذل کرده رجوع کند و طلاق از نوع بائن نباشد، طلاق نیز رجعی شده و امکان رجوع به زندگی مشترک و مطالبه مهریه (در صورت عدم نزدیکی) وجود دارد. این مورد نیز بسیار تخصصی است و نیاز به مشاوره حقوقی دقیق دارد.

نتیجه گیری

مهریه، حق قانونی و شرعی زن است که از اهمیت بسزایی در نظام حقوقی ایران برخوردار است. با این حال، فرآیند مطالبه و اجرای آن می تواند پیچیده و زمان بر باشد. آگاهی کامل از مراحل قانونی، انواع مهریه، مدارک مورد نیاز، هزینه ها و چالش های احتمالی مانند اعسار زوج و مستثنیات دین، برای هر دو طرف (زوج و زوجه) ضروری است.

انتخاب مسیر درست برای اجرای مهریه، چه از طریق اداره ثبت اسناد و املاک و چه از طریق دادگاه خانواده، تأثیر مستقیمی بر سرعت و موفقیت پرونده دارد. بخشنامه جدید قوه قضائیه (۲۴ مهر ۱۴۰۳) که امکان مراجعه مستقیم به دادگاه را فراهم کرده، انعطاف پذیری بیشتری را در این فرآیند ایجاد نموده است.

در نهایت، با توجه به حساسیت و پیچیدگی های حقوقی پرونده های مهریه، دریافت مشاوره تخصصی از وکیل مجرب در این زمینه توصیه اکید می شود. وکیل متخصص می تواند با راهنمایی های دقیق، تنظیم صحیح دادخواست، پیگیری مؤثر مراحل و ارائه راهکارهای حقوقی مناسب، به شما کمک کند تا حق خود را به نحو احسن و در کوتاه ترین زمان ممکن استیفا نمایید.