خلاصه کتاب چپ دست ها بدانند: مزایای منحصربه فرد چپ دستی
خلاصه کتاب چپ دست ها بدانند: چپ دستی، یک صفت مفید ( نویسنده هنگامه علی بیک، سید عبدالحمید انگجی )
کتاب «چپ دست ها بدانند: چپ دستی، یک صفت مفید» نوشته هنگامه علی بیک و سید عبدالحمید انگجی، به طور جامع به بررسی ابعاد علمی، روانشناختی و اجتماعی پدیده چپ دستی می پردازد و آن را نه یک ناهنجاری، بلکه یک ویژگی منحصربه فرد و حتی سودمند معرفی می کند. این اثر با زبان ساده، اطلاعات عمیقی را درباره منشأ، مزایا، چالش ها و باورهای نادرست پیرامون چپ دستی ارائه می دهد.
در دنیایی که اغلب بر اساس ترجیح دست راست طراحی شده است، چپ دستی همواره موضوع کنجکاوی، بحث و گاهی اوقات حتی تبعیض بوده است. این تفاوت بیولوژیکی که حدود ۵ تا ۱۰ درصد جمعیت جهان را دربرمی گیرد، فراتر از صرفاً استفاده از دست غالب برای نوشتن یا انجام کارهاست؛ بلکه بازتاب دهنده پیچیدگی های مغز انسان و تنوع بی نظیر آن است. کتاب پیش رو، با رویکردی علمی و در عین حال قابل فهم، دریچه ای جدید به سوی درک عمیق تر این پدیده می گشاید و به خواننده کمک می کند تا نگرشی جامع و مثبت به چپ دستی پیدا کند.
نگاهی به نویسندگان و انگیزه تألیف کتاب
تألیف کتاب «چپ دست ها بدانند: چپ دستی، یک صفت مفید» حاصل همکاری دو متخصص برجسته است که با انگیزه عمیق علمی و پژوهشی، به بررسی این پدیده پرداخته اند.
هنگامه علی بیک
هنگامه علی بیک، متولد سال ۱۳۴۱، متخصص برجسته زیست شناسی انسان و دارای مدرک دکتری از دانشگاه وین اتریش است. او که از سال ۱۳۷۵ عضو هیأت علمی دانشکده علوم زیستی دانشگاه آزاد اسلامی بوده، علاقه وافری به پژوهش در حوزه چپ دستی دارد. حاصل این علاقه، علاوه بر این کتاب، تألیف آثاری همچون «تکامل موجودات زنده» است که به چاپ یازدهم نیز رسیده و نشان دهنده عمق تخصص و توانایی او در ارائه مفاهیم علمی پیچیده به زبانی قابل فهم است.
سید عبدالحمید انگجی
سید عبدالحمید انگجی، متولد سال ۱۳۵۴، متخصص ژنتیک و بیوتکنولوژی است. او مدرک دکتری خود را در این رشته اخذ کرده و اکنون عضو هیأت علمی گروه سلولی و مولکولی دانشکده علوم زیستی دانشگاه خوارزمی است. دکتر انگجی نیز مقالات و کتب متعددی در زمینه تخصصی خود منتشر کرده که از آن جمله می توان به «کتاب چندشکلی تک نوکلئوتیدی (کاربردها و تکنیک ها)» اشاره کرد. تخصص او در ژنتیک، بخش مهمی از بررسی دلایل ژنتیکی چپ دستی در این کتاب را تشکیل می دهد.
چرا تألیف چنین کتابی ضروری بود؟
انگیزه اصلی این دو نویسنده برای تألیف کتاب «چپ دست ها بدانند: چپ دستی، یک صفت مفید»، پر کردن خلأ اطلاعات علمی و صحیح درباره چپ دستی در جامعه فارسی زبان بوده است. بسیاری از ابهامات، باورهای غلط و حتی تبعیض ها در مورد افراد چپ دست، ریشه در کمبود آگاهی دارد. این کتاب با هدف ارتقای دانش عمومی، تغییر نگرش ها از یک تفاوت به یک مزیت، و توانمندسازی افراد چپ دست از طریق درک عمیق تر از خودشان نوشته شده است. آن ها با ارائه یافته های علمی و به روز، تلاش کرده اند تا چپ دستی را از یک تابوی اجتماعی به یک صفت طبیعی و مفید تبدیل کنند.
ترجیح دستی: تعاریف و گونه ها
ترجیح دستی (Handedness) به تمایل فرد برای استفاده ماهرانه تر و کارآمدتر از یک دست نسبت به دست دیگر برای انجام فعالیت های ظریف حرکتی اشاره دارد. این یک ویژگی پیچیده است که فراتر از صرفاً نوشتن با دست راست یا چپ است و ابعاد مختلفی از کارکرد مغز و توانایی های فردی را شامل می شود.
انواع ترجیحات دستی
کتاب به طور مفصل چهار نوع اصلی ترجیح دستی را شرح می دهد که درک آن ها برای شناخت کامل این پدیده حیاتی است:
- راست دستی: این نوع ترجیح دستی که رایج ترین نوع است، حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد جمعیت جهان را تشکیل می دهد. افراد راست دست تمایل دارند که اغلب وظایف حرکتی ظریف و دقیق را با دست راست خود انجام دهند، از جمله نوشتن، پرتاب کردن، غذا خوردن و استفاده از ابزار.
- چپ دستی: حدود ۵ تا ۱۰ درصد جمعیت جهان چپ دست هستند. این افراد برای انجام کارهای دقیق و ماهرانه، به طور طبیعی از دست چپ خود استفاده می کنند. چپ دستی خالص به حالتی گفته می شود که فرد تمامی وظایف را صرفاً با دست چپ انجام دهد، اما بسیاری از چپ دست ها برای کارهای غیردقیق از دست راست نیز بهره می برند.
- مخلوط دستی (Cross-dominance): این حالت که نسبتاً نادر است (کمتر از ۱ درصد)، به افرادی اطلاق می شود که برای انجام وظایف مختلف، از دست های متفاوت استفاده می کنند. به عنوان مثال، ممکن است با دست راست بنویسند اما با دست چپ پرتاب کنند. این افراد را گاهی غالبین متقاطع نیز می نامند و نشان دهنده انعطاف پذیری بیشتر در تقسیم کار نیمکره ای مغز است.
- دودست توانی یا ذوالیمینین (Ambidexterity): این صفت بسیار نادر است و به معنای توانایی یکسان و ماهرانه در انجام وظایف با هر دو دست است. بسیاری از افراد دودست توان در حقیقت چپ دست هایی هستند که به دلیل زندگی در دنیای راست دست ها و عدم وجود ابزار مناسب، آموزش دیده اند تا از دست راست خود نیز استفاده کنند و مهارت های آن را پرورش دهند. افرادی که ذاتاً دودست توان هستند، اغلب در فعالیت هایی که نیازمند هماهنگی هر دو دست است (مانند نوازندگی، تردستی یا جراحی) برجسته عمل می کنند.
تعیین ترجیح دستی و تمایز آن از نیمکره های مغزی
برای تعیین دقیق ترجیح دستی، اغلب از پرسشنامه های استاندارد مانند «پرسشنامه ادینبورگ» (Edinburgh Handedness Inventory) استفاده می شود که میزان استفاده از هر دست را در فعالیت های مختلف اندازه گیری می کند.
نکته مهمی که کتاب بر آن تأکید دارد، تفکیک ترجیح دستی از مفهوم راست مغزی/چپ مغزی بودن است. این باور عمومی که چپ دست ها صرفاً راست مغز و راست دست ها چپ مغز هستند، یک ساده انگاری از کارکرد پیچیده مغز است. در حالی که نیمکره های مغز وظایف مختلفی را بر عهده دارند (مانند زبان در نیمکره چپ برای بیشتر افراد)، ارتباط ترجیح دستی با غالبیت نیمکره ای بسیار پیچیده تر از یک رابطه خطی است و در چپ دست ها تنوع بیشتری مشاهده می شود.
چپ دستی: از منشأ تا کارکرد مغز
چپ دستی پدیده ای است که ریشه های پیچیده و چندوجهی دارد و در طول تاریخ، محققان بسیاری به دنبال درک منشأ آن بوده اند. این کتاب به صورت جامع به دلایل احتمالی و کارکرد مغزی متفاوت در افراد چپ دست می پردازد.
دلایل پیچیده و چندوجهی چپ دستی
برخلاف تصور رایج، چپ دستی تنها یک علت ندارد و ترکیبی از عوامل ژنتیکی، رشد و نموی، و حتی تکاملی در بروز آن نقش دارند:
دلایل ژنتیکی
مطالعات نشان داده اند که ژنتیک نقش مهمی در ترجیح دستی ایفا می کند، اگرچه ژن یا ژن های مسئول به طور کامل شناسایی نشده اند. فرضیه های متعددی در این زمینه مطرح شده است:
- فرضیه آنت (Annett): این فرضیه، تأکید بر وجود یک ژن برای راست دستی می کند که در صورت عدم وجود آن، فرد تمایل به چپ دستی یا دودست توانی پیدا می کند.
- فرضیه اشتون (Ashton): این مدل نیز به بررسی نقش ژن ها در تعیین ترجیح دستی می پردازد و بر پیچیدگی و چندژنی بودن این صفت تأکید دارد.
- توارث پذیری و مطالعات خانوادگی: نرخ چپ دستی در خانواده هایی که والدین چپ دست دارند، بالاتر است. مطالعات دوقلوها نیز نشان داده که دوقلوهای همسان (که ژنتیک یکسانی دارند) نسبت به دوقلوهای ناهمسان، احتمال بیشتری برای داشتن ترجیح دستی یکسان دارند، که این خود شاهدی بر نقش ژنتیک است.
- اثر مادری: برخی تحقیقات نشان داده اند که وضعیت دستی مادر می تواند بر ترجیح دستی فرزند تأثیر بگذارد، اگرچه سازوکار دقیق آن همچنان در حال بررسی است.
- فرضیه مک مانوس (McManus): این فرضیه نیز یک مدل ژنتیکی است که احتمال چپ دستی را بر اساس حضور و عدم حضور آلل های خاصی پیش بینی می کند.
- ژن های مرتبط: تحقیقات اخیر به شناسایی برخی ژن ها (مانند LRRTM1) پرداخته که ممکن است با چپ دستی مرتبط باشند، اما تأکید می شود که هیچ ژن واحدی به تنهایی مسئول چپ دستی نیست و این یک صفت چندژنی و پیچیده است.
فاکتورهای اپی ژنتیکی
علاوه بر ژنتیک مستقیم، تغییرات اپی ژنتیکی (تغییرات در بیان ژن ها بدون تغییر در توالی DNA) نیز می توانند در تعیین ترجیح دستی نقش داشته باشند. این فاکتورها به تعامل بین ژن ها و محیط اشاره دارند.
دلایل رشد و نموی
عوامل محیطی در دوران جنینی و پس از تولد نیز می توانند تأثیرگذار باشند:
- مواجهه با هورمون های پیش تولدی (نظریه گشویند-به هان-گالابوردا «GBG»): این نظریه پیشنهاد می کند که مواجهه با سطوح بالای تستوسترون در رحم می تواند بر رشد مغز و تعیین ترجیح دستی تأثیر بگذارد.
- محیط موجود در رحم: عواملی مانند موقعیت جنین در رحم نیز ممکن است در ایجاد ترجیح دستی نقش داشته باشند.
دلایل تکاملی پایداری صفت ترجیح دستی (چپ دستی)
پرسش این است که چرا چپ دستی با وجود اقلیت بودن، در جمعیت انسانی پایدار مانده است؟
- گزینش وابسته به بسامد منفی (Negative Frequency-Dependent Selection): این فرضیه پیشنهاد می کند که در محیط های رقابتی، اقلیت بودن (مانند چپ دستی) می تواند یک مزیت تکاملی ایجاد کند. به عنوان مثال، در نبردها یا ورزش، یک چپ دست می تواند حریف راست دست خود را با حرکات غیرمنتظره غافلگیر کند و شانس پیروزی اش را افزایش دهد. این مزیت در طول زمان به بقای صفت چپ دستی کمک کرده است.
کارکرد مغز چپ دست ها
مغز انسان ساختاری شگفت انگیز دارد که نیمکره های راست و چپ آن وظایف مختلفی را بر عهده دارند. این تقسیم کار و غالبیت نیمکره ای در چپ دست ها تفاوت های جالبی را نشان می دهد:
- تقسیم کار و غالبیت نیمکره ای: در بیشتر راست دست ها، نیمکره چپ مغز مسئول کنترل زبان و مهارت های تحلیلی است، در حالی که نیمکره راست بیشتر درگیر پردازش های بصری-فضایی و خلاقیت است. اما در چپ دست ها، این تقسیم کار می تواند انعطاف پذیرتر و کمتر قرینه باشد. برخی چپ دست ها همچنان غالبیت نیمکره چپ برای زبان را نشان می دهند، اما درصد قابل توجهی از آن ها ممکن است زبان را در نیمکره راست خود یا به صورت دوجانبه (در هر دو نیمکره) پردازش کنند.
- جسم پینه ای (Corpus Callosum) بزرگ تر در چپ دست ها: یکی از یافته های مهم علمی که در کتاب به آن اشاره می شود، این است که در بسیاری از افراد چپ دست، جسم پینه ای (بزرگ ترین مجموعه رشته های عصبی که دو نیمکره مغز را به هم متصل می کند) بزرگ تر است. این یافته می تواند نشان دهنده ارتباط قوی تر و کارآمدتر بین دو نیمکره مغز در چپ دست ها باشد. یک جسم پینه ای بزرگ تر می تواند به آن ها در پردازش اطلاعات از هر دو نیمکره کمک کند و احتمالاً به انعطاف پذیری شناختی بیشتری منجر شود.
- مغز، دست و خلق وخو: تحقیقات نشان می دهد که ارتباطات بین مغز، ترجیح دستی و حتی خلق وخو و ویژگی های شخصیتی وجود دارد. این تعاملات پیچیده می توانند بر سبک تفکر، واکنش های عاطفی و حتی سلامت روان افراد چپ دست تأثیر بگذارند.
مطالعات نشان می دهد که در بسیاری از افراد چپ دست، جسم پینه ای که مسئول اتصال دو نیمکره مغز است، بزرگ تر است. این ویژگی می تواند به ارتباط قوی تر و تبادل اطلاعات کارآمدتر بین نیمکره ها منجر شود و به انعطاف پذیری شناختی و توانایی پردازش همزمان از هر دو نیمکره کمک کند.
چپ دستی: حقیقتاً یک صفت مفید و مزایای آن
برخلاف تصورات غلط رایج و چالش هایی که چپ دست ها در دنیای طراحی شده برای راست دست ها تجربه می کنند، کتاب «چپ دست ها بدانند» به طور قاطع تأکید می کند که چپ دستی نه تنها یک نقص نیست، بلکه مجموعه ای از مزایای شناختی، اجتماعی و فیزیکی را به همراه دارد که آن را به یک صفت مفید تبدیل می کند. در این بخش، به مهم ترین برتری ها و نقاط قوت افراد چپ دست می پردازیم.
فاکتور غافلگیری در رقابت ها و ورزش
یکی از مزایای بارز چپ دستی، به ویژه در محیط های رقابتی مانند ورزش های انفرادی و رزمی، «فاکتور غافلگیری» است. از آنجایی که بیشتر ورزشکاران راست دست هستند، عادت به مواجهه با حریفان راست دست دارند. یک حریف چپ دست می تواند با حرکات غیرمنتظره و زوایای نامتعارف، نظم ذهنی و آمادگی تاکتیکی راست دست ها را برهم بزند. این مزیت در ورزش هایی مانند تنیس، بوکس، شمشیربازی، و بیسبال به وضوح مشاهده می شود، جایی که بسیاری از قهرمانان برجسته، چپ دست هستند و از همین تفاوت برای کسب برتری استفاده می کنند.
برتری در حافظه رویدادی (اپیزودیک)
تحقیقات علمی نشان داده اند که چپ دست ها ممکن است در زمینه حافظه رویدادی (Episodic Memory) برتری داشته باشند. حافظه رویدادی به توانایی به خاطر سپردن جزئیات خاص و زمینه رویدادها، از جمله زمان، مکان و احساسات مرتبط با آن ها، اشاره دارد. این توانایی می تواند در یادگیری، یادآوری تجربیات و حتی خلاقیت نقش مهمی ایفا کند.
خلاقیت و توانمندی های هنری
ارتباط میان چپ دستی و خلاقیت یک موضوع مورد مطالعه گسترده بوده است. بسیاری از افراد چپ دست در زمینه های هنری مانند موسیقی، نقاشی، نویسندگی و معماری استعداد و توانایی های برجسته ای از خود نشان داده اند. این برتری ممکن است به دلیل سازمان دهی متفاوت نیمکره های مغزی و ارتباطات قوی تر بین آن ها در چپ دست ها باشد که به آن ها امکان تفکر واگرا، دیدگاه های نوآورانه و حل مسائل به شیوه های غیرمتعارف را می دهد.
هوش بهر (IQ) و هوش غیرکلامی بالاتر
برخی مطالعات نشان می دهند که افراد چپ دست ممکن است به طور متوسط هوش بهر (IQ) یا دست کم هوش غیرکلامی (Visual-Spatial Intelligence) بالاتری داشته باشند. هوش غیرکلامی شامل توانایی هایی مانند استدلال فضایی، حل معماهای تصویری و درک روابط فضایی است که در برخی رشته های علمی و مهندسی می تواند مزیت محسوب شود. اگرچه این یافته ها همواره قطعی نیستند، اما به قابلیت های شناختی منحصر به فرد چپ دست ها اشاره دارند.
ضریب هوش هیجانی (EQ) و مهارت های اجتماعی
علاوه بر هوش شناختی، ارتباطاتی بین چپ دستی و هوش هیجانی (EQ) نیز پیشنهاد شده است. توانایی درک و مدیریت احساسات خود و دیگران، که از مؤلفه های اصلی هوش هیجانی است، می تواند در تعاملات اجتماعی و موفقیت های فردی نقش مهمی داشته باشد. برخی پژوهش ها به این نکته اشاره می کنند که چپ دست ها ممکن است در مواجهه با چالش های اجتماعی، مهارت های انطباقی ویژه ای را پرورش دهند که به تقویت هوش هیجانی آن ها کمک می کند.
سطح اقتصادی اجتماعی بالاتر
بررسی های آماری در برخی جوامع نشان داده است که افراد چپ دست ممکن است به طور متوسط از نظر سطح اقتصادی اجتماعی موفقیت های بیشتری کسب کنند. این پدیده می تواند ناشی از عواملی مانند توانمندی های شناختی خاص، انعطاف پذیری در حل مسئله و حتی فاکتورهای شخصیتی باشد که به آن ها در رسیدن به موقعیت های شغلی و اقتصادی بالاتر کمک می کند. این موضوع، ادعای چپ دستی یک صفت مفید را بیش از پیش تقویت می کند.
چپ دستی در ورزش و موزیک
علاوه بر مثال های ورزشی ذکر شده، چپ دست ها در زمینه موسیقی نیز اغلب می درخشند. بسیاری از نوازندگان و موسیقیدانان برجسته در طول تاریخ چپ دست بوده اند. این توانایی می تواند به دلیل هماهنگی بهتر بین دو نیمکره مغز و تسلط بر دست های هر دو باشد که برای نوازندگی برخی سازها (مانند گیتار یا پیانو) مزیت محسوب می شود.
انعطاف پذیری و سازگاری
زندگی در دنیایی که اغلب برای راست دست ها طراحی شده، ناگزیر چپ دست ها را وادار به توسعه انعطاف پذیری و سازگاری بالایی کرده است. آن ها اغلب یاد می گیرند که چگونه از ابزارها و وسایل طراحی شده برای راست دست ها استفاده کنند و حتی ممکن است مهارت های دودست توانی را در خود پرورش دهند. این توانایی انطباق، خود یک مزیت بزرگ محسوب می شود و به آن ها کمک می کند تا در محیط های مختلف کارآمد باشند.
چالش ها و مسائل روزمره چپ دست ها
با وجود مزایای متعدد چپ دستی، زندگی در دنیایی که عمدتاً برای راست دست ها طراحی شده است، چالش ها و مشکلاتی را برای افراد چپ دست به همراه دارد. این بخش از کتاب به بررسی دقیق این مسائل روزمره، از تبعیض های پنهان تا مشکلات عملی، می پردازد.
تبعیض های پنهان و آشکار
از آنجایی که بیش از ۹۰ درصد جمعیت جهان راست دست هستند، اکثر امکانات، ابزار و حتی فضاهای عمومی به گونه ای طراحی شده اند که با ساختار فیزیولوژیک و ذهنی راست دست ها سازگار باشند. این مسئله منجر به تبعیض هایی، گاه پنهان و گاه آشکار، علیه چپ دست ها می شود. این تبعیض می تواند احساس اقلیت بودن، نادیده گرفته شدن و حتی عدم توانایی در انجام کارهای ساده را در افراد چپ دست ایجاد کند.
مشکلات در استفاده از ابزار و وسایل روزمره
یکی از ملموس ترین چالش ها، مواجهه با ابزار و وسایلی است که برای راست دست ها ساخته شده اند. نمونه های رایج شامل:
- قیچی: لبه های قیچی معمولی به گونه ای طراحی شده اند که برای راست دست ها دید بهتری ایجاد کنند و چپ دست ها اغلب با آن مشکل دارند.
- دربازکن ها و پوست کن ها: بسیاری از این ابزارها نیز برای استفاده با دست راست بهینه سازی شده اند.
- صندلی های آموزشی: در مدارس و دانشگاه ها، صندلی های تک نفره دارای میزی در سمت راست هستند که برای چپ دست ها نشستن و نوشتن را بسیار دشوار و ناراحت کننده می کند.
- موس کامپیوتر: موقعیت پیش فرض موس در سمت راست کیبورد است، اگرچه قابل تنظیم است، اما این یک نمونه از طراحی پیش فرض برای راست دست هاست.
چالش های اجتماعی و روانی
مشکلات چپ دست ها تنها به ابزار فیزیکی محدود نمی شود و ابعاد اجتماعی و روانی نیز دارد:
- احساس اقلیت بودن: زندگی در جامعه ای که ۹۰ درصد آن راست دست هستند، می تواند به احساس اقلیت بودن و متفاوت بودن منجر شود.
- مشکلات در تعاملات اجتماعی: به عنوان مثال، در مراسم روبوسی، تفاوت در انتخاب گونه اول برای بوسیدن می تواند منجر به تصادم بینی ها شود. همچنین، نحوه گرفتن کارد و چنگال در سر میز غذاخوری می تواند برای بغل دستی راست دست، آزاردهنده باشد. این مسائل هرچند کوچک به نظر می رسند، اما می توانند در طول زمان باعث احساس خجالت یا ناراحتی شوند.
- مشکلات در محیط های آموزشی: در آزمون هایی مانند کنکور، کمبود صندلی های مخصوص چپ دست ها مشکلی رایج است که می تواند تمرکز و آرامش داوطلبان را برهم بزند.
ارتباط با برخی بیماری ها
کتاب با احتیاط به برخی یافته های علمی اشاره می کند که ارتباطاتی بین چپ دستی و افزایش ریسک برخی شرایط خاص را پیشنهاد می دهند، اما تأکید می کند که این موارد تحقیقاتی هستند و به معنای نتیجه قطعی و عمومی برای همه چپ دست ها نیستند. به عنوان مثال، برخی مطالعات ارتباطی بین چپ دستی و افزایش ریسک اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) را نشان داده اند که نیازمند تحقیقات بیشتر است.
باورهای غلط اجتماعی، فرهنگی و مذهبی
متأسفانه، در برخی فرهنگ ها و ادیان، باورهای غلط و خرافی نسبت به چپ دستی وجود داشته است. در گذشته، چپ دستی گاهی با بدشانسی، شرارت یا حتی جادوگری مرتبط دانسته می شد. در برخی مدارس، کودکان چپ دست را مجبور به استفاده از دست راست می کردند که عواقب روانی و جسمی جبران ناپذیری به همراه داشت. کتاب تلاش می کند تا با ریشه یابی این باورهای غلط، به اصلاح دیدگاه های نادرست بپردازد و بر اهمیت پذیرش تنوع انسانی تأکید کند.
تشخیص چپ دستی و نحوه برخورد با کودکان
درک صحیح چپ دستی و نحوه برخورد مناسب با کودکان چپ دست، نقشی حیاتی در رشد سالم و موفقیت آن ها دارد. این بخش از کتاب راهنمایی های عملی برای والدین و مربیان ارائه می دهد.
نشانه های چپ دستی در سنین مختلف
تشخیص ترجیح دستی در کودکان می تواند از سنین پایین صورت گیرد. برخی نشانه ها حتی پیش از تولد و در دوران جنینی قابل مشاهده هستند، مانند تمایل جنین به مکیدن شست چپ. پس از تولد نیز، والدین می توانند با مشاهده فعالیت های کودک در بازی، غذا خوردن، گرفتن اشیاء و نقاشی کشیدن، به تدریج به ترجیح دستی او پی ببرند. این تمایل معمولاً تا سن ۲ تا ۳ سالگی آشکارتر می شود و تا ۵ سالگی تثبیت می گردد.
اهمیت عدم اجبار
یکی از مهم ترین پیام های این کتاب، تأکید بر عدم اجبار کودک چپ دست به استفاده از دست راست است. این اقدام نه تنها فاقد هرگونه فایده علمی است، بلکه می تواند عواقب روانی و جسمی جدی برای کودک داشته باشد. اجبار به تغییر دست غالب می تواند منجر به مشکلات زیر شود:
- اختلالات یادگیری، به ویژه در نوشتن و خواندن.
- لکنت زبان یا سایر مشکلات گفتاری.
- کاهش اعتماد به نفس و اضطراب.
- مشکلات رفتاری و پرخاشگری.
- اختلال در هماهنگی حرکتی و مهارت های ظریف.
- مشکلات خواب و سایر ناراحتی های جسمی.
این پیام کلیدی بر این نکته تأکید دارد که چپ دستی یک ویژگی طبیعی است و باید مورد پذیرش و احترام قرار گیرد، نه اینکه تلاشی برای تغییر آن صورت پذیرد.
راهکارهای حمایت از کودکان چپ دست در خانه و مدرسه
برای فراهم آوردن بهترین شرایط برای رشد کودکان چپ دست، راهکارهای زیر توصیه می شود:
- پذیرش و تشویق: والدین و مربیان باید با پذیرش کامل چپ دستی کودک، او را تشویق کنند و به او این حس را بدهند که متفاوت بودن اشکالی ندارد.
- فراهم کردن ابزار مناسب: استفاده از قیچی، خودکار، مداد، دفاتر و سایر ابزارهای مخصوص چپ دست ها می تواند تجربه یادگیری و زندگی روزمره را برای آن ها بسیار آسان تر و لذت بخش تر کند.
- آموزش مناسب: معلمان باید با آگاهی از نیازهای کودکان چپ دست، نحوه نشستن، نوشتن و استفاده از ابزار را به گونه ای آموزش دهند که برای آن ها راحت باشد. به عنوان مثال، قرار دادن کاغذ در زاویه مناسب هنگام نوشتن.
- فضای مناسب در کلاس و خانه: اطمینان از وجود فضای کافی برای نوشتن و انجام کارها، و در صورت لزوم، استفاده از صندلی های مناسب چپ دست ها در محیط های آموزشی.
- بالا بردن آگاهی: آموزش جامعه، از جمله دوستان و همسالان کودک، درباره چپ دستی می تواند به کاهش نگاه های تبعیض آمیز و افزایش درک متقابل کمک کند.
سایر ترجیحات مرتبط و روز جهانی چپ دستی
مفهوم ترجیح دستی تنها به استفاده از دست محدود نمی شود و می تواند شامل ترجیحات مشابهی برای سایر اعضای بدن نیز باشد. کتاب به اختصار به این ترجیحات و همچنین اهمیت روز جهانی چپ دستی می پردازد.
معرفی سایر ترجیحات
در کنار ترجیح دستی، ترجیحات دیگری نیز وجود دارند که به غلبه یکی از اعضای جفت بدن اشاره دارند:
- ترجیح گوشی (Ear Dominance): به تمایل فرد برای استفاده از یک گوش خاص برای شنیدن بهتر یا انجام کارهایی مانند گوش دادن به مکالمه در یک محیط شلوغ اشاره دارد.
- ترجیح چشمی (Eye Dominance): به چشمی اشاره دارد که مغز ترجیح می دهد از آن برای دریافت اطلاعات بصری دقیق استفاده کند، مثلاً هنگام نگاه کردن از طریق یک میکروسکوپ یا دوربین. این چشم ممکن است با دست غالب فرد یکسان نباشد.
- ترجیح پایی (Foot Dominance): به تمایل برای استفاده از یک پا برای انجام کارهایی مانند لگد زدن به توپ یا شروع حرکت اشاره دارد.
همچنین، پدیده آینه وارنویسی (Mirror Writing) نیز مورد بحث قرار می گیرد. این پدیده به نوشتن کلمات به صورت معکوس (مانند بازتاب در آینه) اشاره دارد و گاهی در افراد چپ دست یا در شرایط خاص عصبی مشاهده می شود.
روز جهانی چپ دستی (۱۳ آگوست)
روز جهانی چپ دستی، که هر ساله در تاریخ ۱۳ آگوست (۲۲ مرداد ماه) جشن گرفته می شود، یک رویداد مهم برای افزایش آگاهی عمومی درباره چپ دستی و مسائل مرتبط با آن است. هدف از این روز، تقدیر از تفاوت ها، ترویج احترام به افراد چپ دست و ایجاد محیطی فراگیرتر برای آن هاست. این روز فرصتی است تا چالش های روزمره چپ دست ها مطرح شده و راهکارهایی برای بهبود کیفیت زندگی آن ها ارائه گردد. همچنین، این مناسبت به چپ دست ها کمک می کند تا احساس هویت و قدرت بیشتری داشته باشند و بدانند که تنها نیستند.
نتیجه گیری و جمع بندی نهایی
کتاب «چپ دست ها بدانند: چپ دستی، یک صفت مفید» نوشته هنگامه علی بیک و سید عبدالحمید انگجی، اثری ارزشمند و روشنگر است که با رویکردی علمی و جامع، دیدگاه های سنتی و گاهی نادرست درباره پدیده چپ دستی را به چالش می کشد. پیام اصلی این کتاب روشن و قدرتمند است: چپ دستی نه یک ناهنجاری یا نقص، بلکه یک ویژگی غنی، چندوجهی و اغلب مفید است که در طول تکامل انسان، جایگاه خود را حفظ کرده است.
این کتاب به خواننده کمک می کند تا درک عمیق تری از منشأ پیچیده چپ دستی، از جمله عوامل ژنتیکی، رشد و نموی، و تکاملی آن پیدا کند. همچنین، با بررسی کارکرد متفاوت مغز چپ دست ها، به ویژه نقش جسم پینه ای بزرگ تر در آن ها، زمینه ای برای فهم برتری های شناختی و خلاقانه فراهم می آورد. از فاکتور غافلگیری در ورزش و افزایش هوش هیجانی و خلاقیت گرفته تا برتری در حافظه رویدادی و حتی سطح اقتصادی اجتماعی بالاتر، کتاب به وضوح نشان می دهد که چپ دستی می تواند مجموعه ای از مزایای قابل توجه را به همراه داشته باشد.
در عین حال، نویسندگان از بیان چالش ها و مسائل روزمره که افراد چپ دست در دنیای طراحی شده برای راست دست ها با آن مواجه هستند، غافل نیستند. مشکلات ناشی از تبعیض های پنهان، ابزار و وسایل نامناسب، چالش های اجتماعی و حتی باورهای غلط فرهنگی، همگی به دقت مورد بررسی قرار گرفته اند. این بخش از کتاب نه تنها به چپ دست ها کمک می کند تا تجربیات خود را درک کنند، بلکه به جامعه نیز تلنگر می زند تا محیطی فراگیرتر و احترام آمیزتر برای همه ایجاد شود.
بخش مربوط به کودکان چپ دست و تأکید بر عدم اجبار و فراهم آوردن حمایت های لازم، از نکات برجسته کتاب است که می تواند راهگشای والدین و مربیان باشد. در نهایت، روز جهانی چپ دستی یادآور اهمیت پذیرش تنوع انسانی و احترام به تفاوت هاست.
خواندن این کتاب برای هر کسی که به مباحث زیست شناسی، روانشناسی و کارکرد مغز انسان علاقه دارد، و به ویژه برای افراد چپ دست و خانواده هایشان، ضروری است. این اثر نه تنها دانش شما را افزایش می دهد، بلکه نگرش شما را به پدیده چپ دستی دگرگون کرده و آن را به عنوان یک صفت ارزشمند و منحصربه فرد تثبیت می کند. با درک و پذیرش، می توانیم جامعه ای بسازیم که در آن، هر ویژگی طبیعی انسانی، از جمله چپ دستی، به عنوان یک نقطه قوت و عاملی برای غنای بیشتر شناخته شود.