چند مثال برای درس هشتم منطق دهم انسانی

درس هشتم منطق دهم انسانی، با محوریت قیاس اقترانی، یکی از مباحث بنیادین و در عین حال چالش برانگیز است که برای تسلط بر استدلال صحیح و موفقیت در کنکور، نیازمند درک عمیق و تمرین فراوان است. این درس به شما کمک می کند تا نحوه رسیدن به نتایج منطقی از مقدمات معلوم را فرا بگیرید و ساختار استدلال های خود را استحکام بخشید. در این مقاله، مجموعه ای جامع از مثال های متنوع، توضیحات دقیق و حل تشریحی تمرینات کتاب منطق دهم را ارائه خواهیم داد تا شما را در مسیر یادگیری این مبحث یاری کنیم و آمادگی تان را برای مواجهه با سوالات امتحانی و کنکور افزایش دهیم. با ما همراه باشید تا گام به گام، پیچیدگی های قیاس اقترانی را روشن سازیم و آن را به مبحثی قابل فهم و کاربردی تبدیل کنیم.

قیاس اقترانی چیست؟ آشنایی با مفاهیم بنیادی

در منطق، هدف اصلی رسیدن از معلوم به مجهول از طریق استدلال است. قیاس یکی از مهم ترین انواع استدلال است که به ما امکان می دهد از قضایای مشخص (مقدمات) به قضیه ای جدید (نتیجه) برسیم. قیاس اقترانی، که درس هشتم منطق دهم انسانی به آن می پردازد، نوعی از قیاس است که در آن، نتیجه از کنار هم قرار گرفتن دو یا چند قضیه (مقدمه) حاصل می شود و حد وسط، در خود نتیجه ظاهر نمی شود؛ بلکه فقط رابطه ای بین مقدمات ایجاد می کند و حذف می شود.

تفاوت قیاس اقترانی با قیاس استثنایی

برای درک بهتر قیاس اقترانی، لازم است تفاوت آن را با قیاس استثنایی بدانیم. در قیاس استثنایی، نتیجه یا نقیض نتیجه به صراحت در یکی از مقدمات ذکر شده است، اما در قیاس اقترانی، نتیجه به طور مستقیم در هیچ یک از مقدمات وجود ندارد و از ترکیب آن ها به دست می آید. به عبارت دیگر، در قیاس اقترانی، ما دو قضیه حملی را کنار هم می گذاریم و قضیه سوم (نتیجه) را از آن ها استنتاج می کنیم.

اجزای قیاس اقترانی

قیاس اقترانی از اجزای مشخصی تشکیل شده است که شناخت آن ها برای تحلیل و اعتبار سنجی قیاس ضروری است:

• مقدمه اول (صغری): قضیه ای که موضوع نتیجه در آن وجود دارد.
• مقدمه دوم (کبری): قضیه ای که محمول نتیجه در آن وجود دارد.
• نتیجه: قضیه جدیدی که از ترکیب دو مقدمه به دست می آید.
• حد اصغر: موضوع نتیجه که در مقدمه اول (صغری) نیز موضوع یا محمول واقع شده است.
• حد اکبر: محمول نتیجه که در مقدمه دوم (کبری) نیز موضوع یا محمول واقع شده است.
• حد وسط: یک مفهوم مشترک که در هر دو مقدمه ظاهر می شود، اما در نتیجه حذف می شود و نقش رابط را ایفا می کند. این حد، ارتباط منطقی بین حد اصغر و حد اکبر را برقرار می کند.

مثال برای درک اجزای قیاس

برای روشن شدن اجزای قیاس اقترانی، به این مثال توجه کنید:

مقدمه اول (صغری): هر انسانی فانی است.

مقدمه دوم (کبری): هر دانشجویی انسان است.

نتیجه: پس هر دانشجویی فانی است.

در این مثال:

• حد اصغر: «دانشجو» (موضوع نتیجه)
• حد اکبر: «فانی» (محمول نتیجه)
• حد وسط: «انسان» (در هر دو مقدمه تکرار شده و در نتیجه حذف شده است)

حد وسط: قلب قیاس اقترانی و شرط اساسی آن

نقش حد وسط در قیاس اقترانی بسیار حیاتی است. این حد، مانند پلی است که دو مقدمه را به هم متصل می کند و امکان استنتاج نتیجه را فراهم می آورد. بدون حد وسط صحیح و تکرار شده، قیاس هرگز معتبر نخواهد بود و به مغالطه منجر می شود. مهم ترین شرط اعتبار قیاس اقترانی، «تکرار حد وسط» است.

شرط تکرار حد وسط (وحدت لفظی و معنوی)

حد وسط باید در هر دو مقدمه، هم از نظر لفظی (کلمه) و هم از نظر معنوی (مفهوم) دقیقاً یکسان باشد. اگر حد وسط در دو مقدمه، لفظاً یکسان باشد اما معنای متفاوتی داشته باشد، این قیاس نامعتبر و مغالطه ای خواهد بود.

مثال های صحیح و غلط حد وسط

مثال ۱ (صحیح – حد وسط معتبر):

هر پرنده ای تخم گذار است.

گنجشک پرنده است.

پس گنجشک تخم گذار است.

در اینجا، «پرنده» در هر دو مقدمه، دقیقاً به یک معنا (موجود بالدار که تخم می گذارد) استفاده شده و حد وسط به درستی تکرار شده است.

مثال ۲ (غلط – مغالطه اشتراک لفظی):

شاخه ها برگ دارند (منظور: برگ درخت).

دفترچه یادداشت برگ دارد (منظور: برگه کاغذ).

پس شاخه ها دفترچه یادداشت هستند.

حد وسط در این قیاس، کلمه «برگ» است که در مقدمه اول به معنای برگ گیاه و در مقدمه دوم به معنای برگه کاغذ به کار رفته است. این عدم وحدت معنوی، قیاس را نامعتبر می کند.

مثال ۳ (غلط – مغالطه اشتراک لفظی):

رستم شیر است (منظور: شجاع).

شیر در بیشه زندگی می کند (منظور: حیوان).

پس رستم در بیشه زندگی می کند.

کلمه «شیر» در مقدمه اول به معنای صفت شجاعت و در مقدمه دوم به معنای یک حیوان مشخص به کار رفته است. این تغییر معنای حد وسط، قیاس را از اعتبار ساقط می کند.

مثال ۴ (غلط – مغالطه اشتراک لفظی):

سعدی انسان است.

انسان پنج حرف دارد.

پس سعدی پنج حرف دارد.

کلمه «انسان» در مقدمه اول به معنای مصداق خارجی آن موجود و در مقدمه دوم به معنای لفظ «انسان» به کار رفته است. این نوع مغالطه نیز به دلیل عدم تکرار صحیح حد وسط رخ می دهد.

بسیار اهمیت دارد که در تشخیص حد وسط، علاوه بر یکسانی لفظی، از یکسانی معنوی آن نیز اطمینان حاصل کنیم؛ زیرا مغالطات بسیاری از عدم توجه به این نکته نشأت می گیرند.

اشکال چهارگانه قیاس اقترانی حملی

اشکال چهارگانه قیاس اقترانی، بر اساس جایگاه حد وسط در دو مقدمه (صغری و کبری) تعیین می شوند. شناخت این اشکال و شروط اختصاصی هر یک، برای بررسی اعتبار قیاس ضروری است. موضوع نتیجه را «اصغر» و محمول نتیجه را «اکبر» می نامیم. حد وسط را نیز «اوسط» می نامیم.

۱. شکل اول قیاس اقترانی

در شکل اول، حد وسط (اوسط) در مقدمه اول (صغری) «محمول» و در مقدمه دوم (کبری) «موضوع» قرار می گیرد.

جایگاه حد وسط: صغری (محمول) – کبری (موضوع)

ساختار کلی:

• هر ب ج است. (اوسط محمول)
• هر الف ب است. (اوسط موضوع)
• پس هر الف ج است.

شروط اختصاصی شکل اول:

1. مقدمه اول (صغری) باید «موجبه» باشد (مثبت باشد).
2. مقدمه دوم (کبری) باید «کلی» باشد (چه کلیه موجبه و چه کلیه سالبه).

مثال های شکل اول:

• مثال ۱ (صحیح):

  هر انسانی فانی است. (صغری: فانی محمول، انسان حد وسط)

  هر فیلسوفی انسان است. (کبری: فیلسوف موضوع، انسان حد وسط)

  پس هر فیلسوفی فانی است.

• مثال ۲ (صحیح):

  هیچ دانشجویی بی سواد نیست. (صغری: بی سواد محمول، دانشجو حد وسط)

  بعضی از مردم دانشجو هستند. (کبری: مردم موضوع، دانشجو حد وسط)

  پس بعضی از مردم بی سواد نیستند.

۲. شکل دوم قیاس اقترانی

در شکل دوم، حد وسط (اوسط) در هر دو مقدمه (صغری و کبری) «محمول» قرار می گیرد.

جایگاه حد وسط: صغری (محمول) – کبری (محمول)

ساختار کلی:

• هر ج ب است. (اوسط محمول)
• هیچ الف ب نیست. (اوسط محمول)
• پس هیچ الف ج نیست.

شروط اختصاصی شکل دوم:

1. یکی از دو مقدمه باید «سالبه» باشد (نه هر دو موجبه).
2. یکی از دو مقدمه باید «کلی» باشد (نه هر دو جزئی).

مثال های شکل دوم:

• مثال ۱ (صحیح):

  هر گلابی شیرین است. (صغری: شیرین محمول، گلابی حد وسط)

  هیچ کلمی شیرین نیست. (کبری: شیرین محمول، کلم حد وسط)

  پس هیچ کلمی گلابی نیست.

• مثال ۲ (صحیح):

  هر انسانی دارای عقل است. (صغری: دارای عقل محمول، انسان حد وسط)

  بعضی حیوانات دارای عقل نیستند. (کبری: دارای عقل محمول، حیوانات حد وسط)

  پس بعضی حیوانات انسان نیستند.

۳. شکل سوم قیاس اقترانی

در شکل سوم، حد وسط (اوسط) در هر دو مقدمه (صغری و کبری) «موضوع» قرار می گیرد.

جایگاه حد وسط: صغری (موضوع) – کبری (موضوع)

ساختار کلی:

• هر ب ج است. (اوسط موضوع)
• هر ب الف است. (اوسط موضوع)
• پس بعضی الف ج است.

شروط اختصاصی شکل سوم:

1. مقدمه دوم (کبری) باید «موجبه» باشد (مثبت باشد).
2. نتیجه قیاس در این شکل، همیشه «جزئی» است (حتی اگر هر دو مقدمه کلی باشند).

مثال های شکل سوم:

• مثال ۱ (صحیح):

  هر آهویی نشخوارکننده است. (صغری: آهو حد وسط)

  هر آهویی پستاندار است. (کبری: آهو حد وسط)

  پس بعضی پستانداران نشخوارکننده اند.

• مثال ۲ (صحیح):

  بعضی دانش آموزان درس خوان نیستند. (صغری: دانش آموزان حد وسط)

  همه دانش آموزان در مدرسه هستند. (کبری: دانش آموزان حد وسط)

  پس بعضی از کسانی که در مدرسه هستند، درس خوان نیستند.

۴. شکل چهارم قیاس اقترانی

در شکل چهارم، حد وسط (اوسط) در مقدمه اول (صغری) «موضوع» و در مقدمه دوم (کبری) «محمول» قرار می گیرد. این شکل نسبت به بقیه کمتر کاربرد دارد و اغلب می توان آن را به شکل اول تبدیل کرد.

جایگاه حد وسط: صغری (موضوع) – کبری (محمول)

ساختار کلی:

• هر ب ج است. (اوسط موضوع)
• هر الف ب است. (اوسط محمول)
• پس بعضی ج الف است.

شروط اختصاصی شکل چهارم:

1. اگر هر دو مقدمه «موجبه» باشند، نتیجه باید «جزئی» باشد.
2. اگر مقدمه کبری «سالبه» باشد، مقدمه صغری باید «کلی» باشد.
3. اگر مقدمه صغری «سالبه» باشد، مقدمه کبری باید «کلی» باشد.

مثال های شکل چهارم:

• مثال ۱ (صحیح):

  هر پرنده ای بال دارد. (صغری: پرنده حد وسط)

  بعضی از موجودات بال دار مرغ هستند. (کبری: بال دار حد وسط)

  پس بعضی از مرغ ها پرنده اند.

• مثال ۲ (صحیح):

  هیچ انسانی جاودانه نیست. (صغری: انسان حد وسط)

  هر جاودانه ای خداست. (کبری: جاودانه حد وسط)

  پس بعضی از خدایان انسان نیستند.

برای خلاصه سازی و درک بهتر، می توانید جدول زیر را در نظر بگیرید:

شکل قیاس	موقعیت حد وسط در صغری	موقعیت حد وسط در کبری	شروط عمومی اعتبار	شروط اختصاصی
اول	محمول	موضوع	تکرار حد وسط، کلی بودن یکی از مقدمات، موجبه بودن یکی از مقدمات	صغری: موجبه، کبری: کلی
دوم	محمول	محمول		یکی از مقدمات: سالبه، یکی از مقدمات: کلی
سوم	موضوع	موضوع		کبری: موجبه، نتیجه: جزئی
چهارم	موضوع	محمول		اگر هر دو موجبه: نتیجه جزئی؛ اگر کبری سالبه: صغری کلی؛ اگر صغری سالبه: کبری کلی

شروط عمومی اعتبار قیاس اقترانی (با مثال های نقض و صحیح)

علاوه بر شروط اختصاصی هر شکل، قیاس اقترانی باید سه شرط عمومی زیر را نیز دارا باشد تا معتبر محسوب شود:

۱. شرط تکرار حد وسط

این شرط همانطور که پیش تر توضیح داده شد، اساسی ترین شرط است و به معنای وحدت لفظی و معنوی حد وسط در هر دو مقدمه است. عدم رعایت این شرط منجر به مغالطه «اشتراک لفظی» یا «ابهام در حد وسط» می شود.

۲. شرط کلی بودن یکی از مقدمتین

حداقل یکی از دو مقدمه (صغری یا کبری) باید «کلی» باشد؛ یعنی قضیه ای کلیه موجبه یا کلیه سالبه. اگر هر دو مقدمه «جزئی» باشند، قیاس نامعتبر است.

مثال نقض (هر دو مقدمه جزئی):

بعضی کاغذها سفیدند.

بعضی سفیدها برف اند.

پس بعضی کاغذها برف اند.

این قیاس نامعتبر است؛ زیرا ممکن است کاغذهای سفید منظور، برگه های کاغذ و سفیدهای منظور، چیزهای دیگر باشند و هیچ ارتباط منطقی بین کاغذ و برف برقرار نشود.

۳. شرط موجبه بودن یکی از مقدمتین

حداقل یکی از دو مقدمه (صغری یا کبری) باید «موجبه» باشد؛ یعنی قضیه ای کلیه موجبه یا جزئیه موجبه. اگر هر دو مقدمه «سالبه» باشند، قیاس نامعتبر است و هیچ نتیجه ای از آن به دست نمی آید.

مثال نقض (هر دو مقدمه سالبه):

هیچ شیرینی خوری لاغر نیست.

بعضی سیگاری ها شیرینی خور نیستند.

پس بعضی سیگاری ها لاغرند.

این قیاس نامعتبر است. از دو مقدمه سالبه نمی توان به نتیجه ای رسید، زیرا رابطه میان موضوع و محمول در هر دو قضیه قطع شده است و هیچ ارتباطی از طریق حد وسط برقرار نمی شود.

۴. قواعد کمّی و کیفی نتیجه (اخص مقدمتین)

نتیجه قیاس اقترانی، از نظر کمّیت (کلی یا جزئی بودن) و کیفیت (موجبه یا سالبه بودن)، تابع «اخص مقدمتین» (ضعیف ترین مقدمه) است.

• نتیجه تابع اخص مقدمتین در کیف: اگر یکی از مقدمات «سالبه» باشد، نتیجه حتماً «سالبه» است. (کیفیت نتیجه تابع کیفیت سلبی مقدمه سالبه است).

  مثال:

  هر انسانی فانی است. (موجبه)

  هیچ سنگی انسان نیست. (سالبه)

  پس هیچ سنگی فانی نیست. (نتیجه سالبه است)

• نتیجه تابع اخص مقدمتین در کم: اگر یکی از مقدمات «جزئی» باشد، نتیجه حتماً «جزئی» است. (کمیت نتیجه تابع کمیت جزئی مقدمه جزئی است).

  مثال:

  همه دانش آموزان باهوش هستند. (کلی)

  بعضی افراد دانش آموز هستند. (جزئی)

  پس بعضی افراد باهوش هستند. (نتیجه جزئی است)

با رعایت این شروط عمومی و اختصاصی، می توان اعتبار یک قیاس اقترانی را بررسی کرد. در صورتی که هر یک از این شروط نقض شود، قیاس نامعتبر است، حتی اگر مقدمات آن صادق باشند.

حل کامل تمرینات کتاب منطق دهم انسانی (درس هشتم – قیاس اقترانی)

برای درک عمیق تر مفاهیم قیاس اقترانی، حل تمرینات کتاب درسی ضروری است. در این بخش، به حل گام به گام و تشریحی تمامی تمرینات و فعالیت های تکمیلی درس هشتم منطق دهم انسانی می پردازیم.

۵.۱. پاسخ تمرین صفحه ۷۳ درس ۸ منطق دهم انسانی: تشخیص شکل قیاس ها

در این تمرین، شما باید شکل قیاس های مختلف را با توجه به جایگاه حد وسط مشخص کنید. توجه داشته باشید که در اینجا صرفاً شکل قیاس مهم است و اعتبار آن در این مرحله مورد بررسی نیست.

قیاس ها:

1. هر ب ج است. (جایگاه حد وسط در صغری: موضوع)
   هر ب الف است. (جایگاه حد وسط در کبری: موضوع)
   پس بعضی الف ج است.
2. هر ج ب است. (جایگاه حد وسط در صغری: محمول)
   هیچ الف ب نیست. (جایگاه حد وسط در کبری: محمول)
   پس هیچ الف ج نیست.
3. هر ب ج است. (جایگاه حد وسط در صغری: موضوع)
   هر الف ب است. (جایگاه حد وسط در کبری: محمول)
   پس بعضی ج الف است.
4. هر ب ج است. (جایگاه حد وسط در صغری: محمول)
   هر الف ب است. (جایگاه حد وسط در کبری: موضوع)
   پس هر الف ج است.

پاسخ تشریحی:

1. این قیاس از شکل سوم است؛ زیرا حد وسط (ب) در هر دو مقدمه (صغری و کبری) «موضوع» قرار گرفته است.
2. این قیاس از شکل دوم است؛ زیرا حد وسط (ب) در هر دو مقدمه (صغری و کبری) «محمول» قرار گرفته است.
3. این قیاس از شکل چهارم است؛ زیرا حد وسط (ب) در مقدمه اول (صغری) «موضوع» و در مقدمه دوم (کبری) «محمول» قرار گرفته است.
4. این قیاس از شکل اول است؛ زیرا حد وسط (ب) در مقدمه اول (صغری) «محمول» و در مقدمه دوم (کبری) «موضوع» قرار گرفته است.

نکته مهم: در این تمرین، ممکن است برخی از قیاس ها نامعتبر باشند. اما هدف صرفاً تشخیص شکل بر اساس جایگاه حد وسط است، نه ارزیابی اعتبار.

۵.۲. پاسخ تمرین صفحه ۷۴ درس هشتم منطق دهم انسانی: بررسی عدم تکرار حد وسط

این تمرین به بررسی مغالطاتی می پردازد که به دلیل عدم تکرار صحیح حد وسط (وحدت معنوی) رخ می دهند.

استدلال ها:

• شاخه ها برگ دارند. دفترچه یادداشت برگ دارد؛ پس: شاخه ها دفترچه یادداشت هستند.
• سعدی انسان است. انسان پنج حرف دارد؛ پس سعدی پنج حرف دارد.

پاسخ تشریحی:

• در استدلال اول، کلمه «برگ» حد وسط است. اما «برگ» در مقدمه اول به معنای «برگ درخت» و در مقدمه دوم به معنای «برگه کاغذ» است. این دو معنا کاملاً متفاوت اند و به همین دلیل، حد وسط از نظر معنایی تکرار نشده است. بنابراین، قیاس نامعتبر است.
• در استدلال دوم، کلمه «انسان» حد وسط است. اما «انسان» در مقدمه اول به معنای «مصداق خارجی انسان» (یک موجود زنده) و در مقدمه دوم به معنای «لفظ انسان» (کلمه ای متشکل از پنج حرف) است. این تفاوت معنایی باعث عدم تکرار حد وسط و نامعتبر شدن قیاس می شود.

۵.۳. حل تمرین صفحه ۷۵ درس ۸ منطق دهم انسانی: تشخیص نقض قانون نتیجه قیاس

در این تمرین باید مشخص کنید که در کدام استدلال ها، قانون اخص مقدمتین در نتیجه رعایت نشده است.

قیاس ها:

1. هر فلزی رساناست. بعضی اجسام فلز نیستند. پس بعضی اجسام رسانا نیستند.
2. همه دانش آموزان تلاشگرند. بعضی از تلاشگران موفق می شوند. پس بعضی از دانش آموزان موفق می شوند.
3. هیچ انسانی پرنده نیست. هیچ پرنده ای پستاندار نیست. پس هیچ انسانی پستاندار نیست.
4. هر گردی گردو نیست. هر گردویی مغز دارد. پس بعضی چیزهای مغزدار گردو نیستند.

پاسخ تشریحی:

1. هر فلزی رساناست. (مقدمه اول: کلیه موجبه)

   بعضی اجسام فلز نیستند. (مقدمه دوم: جزئیه سالبه)

   پس بعضی اجسام رسانا نیستند. (نتیجه: جزئیه سالبه)

   این قیاس معتبر است و قانون اخص مقدمتین (یکی از مقدمات سالبه است، پس نتیجه سالبه است؛ یکی از مقدمات جزئی است، پس نتیجه جزئی است) در آن رعایت شده است.

2. همه دانش آموزان تلاشگرند. (مقدمه اول: کلیه موجبه)

   بعضی از تلاشگران موفق می شوند. (مقدمه دوم: جزئیه موجبه)

   پس بعضی از دانش آموزان موفق می شوند. (نتیجه: جزئیه موجبه)

   در اینجا، حد وسط (تلاشگر) در مقدمه دوم محمول است و کمیت آن جزئی است. این قیاس از شکل چهارم است. طبق شروط، اگر هر دو مقدمه موجبه باشند، نتیجه باید جزئی باشد که رعایت شده است. اما این قیاس نامعتبر است زیرا شرط کلی بودن یکی از حدود در نتیجه رعایت نشده است. (نکته: در اینجا تلاشگر در کبری محمول جزئی است.)

3. هیچ انسانی پرنده نیست. (مقدمه اول: کلیه سالبه)

   هیچ پرنده ای پستاندار نیست. (مقدمه دوم: کلیه سالبه)

   پس هیچ انسانی پستاندار نیست. (نتیجه: کلیه سالبه)

   این قیاس نامعتبر است؛ زیرا هر دو مقدمه «سالبه» هستند و از دو مقدمه سالبه نمی توان نتیجه ای گرفت. قانون موجبه بودن یکی از مقدمتین رعایت نشده است.

4. هر گردی گردو نیست. (مقدمه اول: کلیه سالبه)

   هر گردویی مغز دارد. (مقدمه دوم: کلیه موجبه)

   پس بعضی چیزهای مغزدار گردو نیستند. (نتیجه: جزئیه سالبه)

   این قیاس معتبر است. مقدمه اول سالبه است، پس نتیجه باید سالبه باشد. مقدمه اول کلی است، پس نتیجه می تواند کلی یا جزئی باشد. در اینجا، نتیجه جزئی سالبه آمده که معتبر است.

۵.۴. جواب تمرین صفحه ۷۷ درس هشتم منطق دهم انسانی: دامنه مصادیق موضوع و محمول

در این تمرین باید دامنه مصادیق (استغراق یا عدم استغراق) موضوع و محمول قضایا را با علامت مثبت (+) برای مستغرق و منفی (-) برای غیر مستغرق مشخص کنید. قضیه مستغرق یعنی قضیه ای که حکم آن شامل تمام افراد موضوع یا محمول می شود.

• هیچ نشخوار کننده ای گوشت خوار نیست.

  پاسخ: هیچ (نشخوار کننده ای +) (گوشت خوار +) نیست.

  توضیح: در قضیه کلیه سالبه، هم موضوع و هم محمول مستغرق هستند.

• ارگ بم در اثر زمین لرزه آسیب دیده است.

  پاسخ: (ارگ بم +) در اثر زمین لرزه (آسیب دیده –) است.

  توضیح: ارگ بم یک شخص (موضوع جزئی) است و محمول «آسیب دیده» شامل همه مصادیق آسیب دیده نمی شود.

• بعضی گیاهان سمی اند.

  پاسخ: بعضی (گیاهان –) (سمی اند –).

  توضیح: در قضیه جزئیه موجبه، هم موضوع و هم محمول غیر مستغرق هستند.

• بعضی شترها دوکوهانه نیستند.

  پاسخ: بعضی (شترها –) (دوکوهانه +) نیستند.

  توضیح: در قضیه جزئیه سالبه، موضوع (شترها) غیر مستغرق و محمول (دوکوهانه) مستغرق است.

• هر گیاهی نیازمند شرایط خاصی است.

  پاسخ: هر (گیاهی +) نیازمند (شرایط خاصی –) است.

  توضیح: در قضیه کلیه موجبه، موضوع (گیاهی) مستغرق و محمول (نیازمند شرایط خاصی) غیر مستغرق است.

• سد لتیان بزرگ نیست.

  پاسخ: سد (لتیان +) (بزرگ +) نیست.

  توضیح: لتیان یک شخص (موضوع جزئی) است و «نیست» (سالبه) محمول را مستغرق می کند.

۵.۵. پاسخ تمرین صفحه ۸۰ درس ۸ منطق دهم انسانی: اعتبار یا عدم اعتبار قیاس ها

در این تمرین باید اعتبار یا عدم اعتبار قیاس ها را مشخص کرده و در صورت نامعتبر بودن، دلیل آن را ذکر کنید.

توجه: در این تمرین تمامی حالات شکل دوم بررسی شده اند؛ چنان که ملاحظه می کنید، برای تعیین اعتبار یا عدم اعتبار این استدلال ها، نیازی به تعیین شکل قیاس نیست و فقط با شروط عمومی می توان اعتبار را بررسی کرد.

قیاس های با حروف (الف، ب، ج) و علائم (+ و -) نشان دهنده دامنه مصادیق:

1. بعضی ب- الف- است.
   هیچ ج+ ب+ نیست.
   ——————–
   بعضی الف- ج+ نیست.
2. بعضی الف- ب- است.
   بعضی ب- ج- است.
   ——————–
   بعضی الف- ج- است.
3. هیچ ب+ الف+ است.
   هر ب+ ج- است.
   ——————–
   هیچ الف+ ج+ است.
4. هر ب+ الف- است.
   بعضی ب- ج+ نیست.
   ——————–
   بعضی الف- ج+ نیست.
5. بعضی ب- الف+ نیست.
   هر ج+ ب- است.
   ——————–
   بعضی الف- ج+ نیست.
6. بعضی الف- ب+ نیست.
   هر ب+ ج- است.
   ——————–
   بعضی الف- ج+ نیست.
7. بعضی ب- الف- است.
   هیچ ب+ ج+ نیست.
   ——————–
   بعضی الف- ج+ نیست.
8. بعضی ب- الف- است.
   بعضی ج- ب- است.
   ——————–
   بعضی الف- ج- است.

پاسخ تشریحی:

1. قیاس:

   بعضی ب- الف- است.

   هیچ ج+ ب+ نیست.

   ——————–

   بعضی الف- ج+ نیست.

   پاسخ: معتبر. (حد وسط ب در مقدمه دوم مستغرق است و یکی از مقدمات سالبه است، بنابراین نتیجه سالبه و جزئی است.)

2. قیاس:

   بعضی الف- ب- است.

   بعضی ب- ج- است.

   ——————–

   بعضی الف- ج- است.

   پاسخ: نامعتبر. دلیل: شرط دوم (کلی بودن یکی از مقدمات) رعایت نشده است. هر دو مقدمه جزئی هستند.

3. قیاس:

   هیچ ب+ الف+ است.

   هر ب+ ج- است.

   ——————–

   هیچ الف+ ج+ است.

   پاسخ: نامعتبر. دلیل: مقدمه اول سالبه است و از دو مقدمه سالبه نمی توان به نتیجه ای رسید. (خطا در قضیه هیچ ب+ الف+ است. که به جای هیچ ب الف نیست. آمده است). همچنین، اگر قضیه را هیچ ب الف نیست فرض کنیم، از دو مقدمه سالبه (هیچ ب الف نیست و هر ب ج نیست) نمی توان نتیجه گرفت. اگر فرض کنیم هیچ ب+ الف+ است به معنای هیچ ب الف نیست و هر ب+ ج- است به معنای هر ب ج است باشد، در این حالت حد وسط (ب) در مقدمه اول موضوع و در مقدمه دوم موضوع است (شکل سوم). شرط سوم شکل سوم این است که نتیجه همیشه جزئی باشد، در حالی که در اینجا نتیجه کلی است (هیچ الف+ ج+ است). پس از این جهت هم نامعتبر است.

4. قیاس:

   هر ب+ الف- است.

   بعضی ب- ج+ نیست.

   ——————–

   بعضی الف- ج+ نیست.

   پاسخ: معتبر. (حد وسط ب در مقدمه اول مستغرق است و یکی از مقدمات سالبه است، بنابراین نتیجه سالبه و جزئی است.)

5. قیاس:

   بعضی ب- الف+ نیست.

   هر ج+ ب- است.

   ——————–

   بعضی الف- ج+ نیست.

   پاسخ: نامعتبر. دلیل: حد وسط ب در هر دو مقدمه منفی (-) است (غیر مستغرق). طبق قواعد قیاس، حد وسط باید حداقل در یکی از مقدمات مستغرق باشد.

6. قیاس:

   بعضی الف- ب+ نیست.

   هر ب+ ج- است.

   ——————–

   بعضی الف- ج+ نیست.

   پاسخ: نامعتبر. دلیل: حد اکبر (ج) در نتیجه (+) است (مستغرق)، اما در مقدمه دوم (-) است (غیر مستغرق). این نقض قاعده توزیع حدود است که می گوید هر حدی که در نتیجه مستغرق باشد، باید در مقدمات نیز مستغرق باشد.

7. قیاس:

   بعضی ب- الف- است.

   هیچ ب+ ج+ نیست.

   ——————–

   بعضی الف- ج+ نیست.

   پاسخ: معتبر. (حد وسط ب در مقدمه دوم مستغرق است و یکی از مقدمات سالبه است، بنابراین نتیجه سالبه و جزئی است.)

8. قیاس:

   بعضی ب- الف- است.

   بعضی ج- ب- است.

   ——————–

   بعضی الف- ج- است.

   پاسخ: نامعتبر. دلیل: حد وسط ب در هر دو مقدمه منفی (-) است (غیر مستغرق). حد وسط باید حداقل در یکی از مقدمات مستغرق باشد.

۵.۶. حل فعالیت تکمیلی صفحه ۸۲ درس هشتم منطق دهم انسانی

این بخش شامل سوالات ترکیبی تر برای ارزیابی جامع تر دانش آموز از مبحث قیاس اقترانی است.

۱- دلیل نامعتبر بودن قیاس های زیر را بیان کنید:

الف) انسان از خاک است. خاک بی جان است؛ پس انسان بی جان است.

پاسخ: حد وسط در دو مقدمه عیناً تکرار نشده است. در مقدمه اول، محمول «از خاک» است که اشاره به جنس و ترکیب دارد، در حالی که در مقدمه دوم، موضوع «خاک» به معنای موجودی بی جان است. این تفاوت در معنا، منجر به مغالطه اشتراک لفظی شده است.

ب) هیچ یک از شیرینی خورها لاغر نیستند. بعضی سیگاری ها شیرینی خور نیستند؛ پس: بعضی از سیگاری ها لاغرند.

پاسخ: بر اساس شرط عمومی اعتبار قیاس، هنگامی که هر دو مقدمه قیاس «سالبه» باشند، قیاس نامعتبر است و نتیجه ای از آن به دست نمی آید.

ج) رستم شیر است. شیر در بیشه زندگی می کند؛ پس رستم در بیشه زندگی می کند.

پاسخ: حد وسط عیناً تکرار نشده است. در مقدمه اول، «شیر» به معنای صفت «شجاع» است و در مقدمه دوم، به معنای «حیوان درنده شیر» به کار رفته است. این عدم وحدت معنوی حد وسط، قیاس را نامعتبر می کند.

د) برخی از کاغذها سفیدند. برخی از سفیدها برف اند؛ پس: برخی از کاغذها برف اند.

پاسخ: شرط دوم عمومی اعتبار قیاس (کلی بودن یکی از مقدمتین) رعایت نشده است. هر دو مقدمه «جزئی» هستند و از دو قضیه جزئی، نمی توان نتیجه کلی گرفت و حتی نتیجه جزئی نیز معتبر نخواهد بود.

ه‍) هیچ کارگر زبده ای نانوا نیست. هیچ نانوایی ماهیگیر نیست؛ پس: هیچ کارگر زبده ای ماهیگیر نیست.

پاسخ: بر اساس شرط عمومی اعتبار قیاس، هنگامی که هر دو مقدمه قیاس «سالبه» باشند، قیاس نامعتبر است و نتیجه ای از آن به دست نمی آید.

۲- آیا اگر جای مقدمات قیاس شکل اول را عوض کنیم و نتیجه را ثابت نگه داریم، قیاس شکل اول به شکل چهارم تبدیل می شود؟ چرا؟

پاسخ: خیر؛ صرفاً با جابه جا کردن مقدمات قیاس شکل اول و ثابت نگه داشتن نتیجه، قیاس به شکل چهارم تبدیل نمی شود. دلیل این است که جایگاه موضوع و محمول در نتیجه با جایگاه آن ها در مقدمات خاص است:

• موضوع نتیجه (حد اصغر) همیشه از مقدمه اول (صغری) می آید.
• محمول نتیجه (حد اکبر) همیشه از مقدمه دوم (کبری) می آید.

بنابراین، اگر جای مقدمات شکل اول را عوض کنیم (یعنی صغری را به جای کبری و کبری را به جای صغری قرار دهیم) و نتیجه را ثابت نگه داریم، باز هم همان ساختار شکل اول را خواهیم داشت، زیرا همچنان موضوع نتیجه از همان قضیه اصلی که صغری بود، و محمول نتیجه از همان قضیه اصلی که کبری بود، استخراج می شوند. برای تبدیل شکل اول به چهارم، علاوه بر جابه جایی مقدمات، باید جای موضوع و محمول را در نتیجه نیز عوض کرد.

۳- اعتبار قیاس های زیر را بررسی کنید و در صورت نامعتبر بودن، دلیل آن را ذکر کنید:

این سوال مشابه تمرین صفحه 80 است و نیاز به بررسی دقیق جایگاه حدود و رعایت شروط اعتبار قیاس دارد. پاسخ های ارائه شده در بخش 5.5 (پاسخ تمرین صفحه 80) برای این دست از سوالات نیز کاربرد دارد و روش بررسی مشابهی دارد.

مثال های مشابه (با فرض اینکه همانند تمرین ۸۰، علائم + و – نشان دهنده استغراق و عدم استغراق هستند):

بعضی ب– الف– است.
هیچ ج+ ب+ نیست.
——————————–
بعضی الف– ج+ نیست.

پاسخ: معتبر. (حد وسط ب در کبری مستغرق است. یکی از مقدمات سالبه است، پس نتیجه سالبه است. نتیجه تابع اخص مقدمتین است.)

بعضی الف– ب– است.
بعضی ب– ج– است.
——————————–
بعضی الف– ج– است.

پاسخ: نامعتبر. دلیل: هر دو مقدمه جزئی هستند (شرط کلی بودن یکی از مقدمات رعایت نشده است).

هیچ ب+ الف+ است.
هر ب+ ج– است.
——————————–
هیچ الف+ ج+ است.

پاسخ: نامعتبر. دلیل: از دو مقدمه سالبه نمی توان نتیجه گرفت. (مقدمه اول هیچ ب+ الف+ است به معنای هیچ ب الف نیست و اگر هر ب+ ج- است به معنای هیچ ب ج نیست باشد، هر دو سالبه خواهند بود.)

هر ب+ الف– است.
بعضی ب– ج+ نیست.
——————————–
بعضی الف– ج+ نیست.

پاسخ: معتبر. (حد وسط ب در صغری مستغرق است. یکی از مقدمات سالبه است، پس نتیجه سالبه است. نتیجه تابع اخص مقدمتین است.)

بعضی ب– الف+ نیست.
هر ج+ ب– است.
——————————–
بعضی الف– ج+ نیست.

پاسخ: نامعتبر. دلیل: حد وسط (ب) در هیچ یک از مقدمتین مستغرق نیست. حد وسط باید حداقل در یکی از مقدمتین مستغرق باشد.

بعضی الف– ب+ نیست.
هر ب+ ج– است.
——————————–
بعضی الف– ج+ نیست.

پاسخ: نامعتبر. دلیل: حد اکبر (ج) در نتیجه مستغرق (+) است، اما در مقدمه خود (کبری) مستغرق نیست (-). این نقض قاعده توزیع حدود است.

بعضی ب– الف– است.
هیچ ب+ ج+ نیست.
——————————–
بعضی الف– ج+ نیست.

پاسخ: معتبر. (حد وسط ب در کبری مستغرق است. یکی از مقدمات سالبه است، پس نتیجه سالبه است. نتیجه تابع اخص مقدمتین است.)

بعضی ب– الف– است.
بعضی ج– ب– است.
——————————–
بعضی الف– ج– است.

پاسخ: نامعتبر. دلیل: حد وسط (ب) در هیچ یک از مقدمتین مستغرق نیست.

نمونه سوالات تستی و کنکوری درس هشتم منطق دهم انسانی (با پاسخ تشریحی و تحلیل گزینه ها)

برای آمادگی کامل در کنکور، حل نمونه سوالات تستی و آشنایی با نحوه طرح سوالات از مبحث قیاس اقترانی بسیار مهم است. در ادامه، چند نمونه سوال کنکوری با پاسخ تشریحی ارائه شده است:

تست ۱ (کنکور ۹۸ داخل کشور):

اگر درستی دو قضیه «الف مساوی ب است» و «ب مساوی ج است» را بدانیم، کدام عبارت را از نظر منطقی می توانیم درباره آن ها بیان کنیم؟

1. دو قیاس معتبر شکل اول و چهارم با آن ها تشکیل می شود.
2. با این دو قضیه، نمی توان یک قیاس اقترانی معتبر تشکیل داد.
3. با توجه به درستی مقدمات، صدق نتیجه نیز ضروری است.
4. فقط قیاسی از شکل اول با نتیجه «الف مساوی ج است» را تشکیل می دهد.

پاسخ تشریحی:
در این قضایا، حد وسطی وجود ندارد که دو مقدمه را به هم ارتباط دهد. حد وسط باید مفهومی باشد که در هر دو مقدمه تکرار شده و بتواند واسطه ای برای رسیدن به نتیجه باشد. در اینجا، «مساوی ب» و «مساوی ج» دو محمول متفاوت هستند و هیچ حد وسطی به معنای منطقی وجود ندارد که منجر به یک قیاس اقترانی حملی معتبر شود. این سوال در واقع یک نوع مغالطه را نشان می دهد که در آن شباهت ظاهری به قیاس، ما را به اشتباه می اندازد. در این صورت، هیچ ارتباط منطقی برای استنتاج نتیجه «الف مساوی ج است» از طریق قیاس اقترانی حملی برقرار نمی شود.

پاسح صحیح: گزینه ۲

تست ۲ (کنکور ۹۹ داخل کشور):

کدام یک از قیاس های زیر معتبر است؟

1. هر ج د است. هر ج ب است. = بعضی د ب است.
2. هر الف ب است. هیچ الف ج نیست. = هیچ ب ج نیست.
3. هیچ ج د نیست. بعضی د الف است. = بعضی ج الف نیست.
4. هیچ الف ب نیست. بعضی ج ب است. = بعضی الف ج نیست.

پاسخ تشریحی:
برای حل این سوال، باید هر گزینه را از نظر شروط عمومی و اختصاصی قیاس بررسی کنیم.

• گزینه ۱:

  هر ج د است. (کلیه موجبه)

  هر ج ب است. (کلیه موجبه)

  نتیجه: بعضی د ب است.

  حد وسط: «ج» (در هر دو مقدمه موضوع است، پس شکل سوم). شرط اختصاصی شکل سوم: کبری موجبه باشد (که هست) و نتیجه جزئی باشد (که هست). اما این قیاس معتبر نیست. از هر ج د است و هر ج ب است منطقاً بعضی د ب است به دست نمی آید. این یک مثال برای قیاس معتبر شکل سوم است که از آن بعضی ب د است یا بعضی د ب است استنتاج می شود. در این حالت، اگرچه ظاهراً شروط رعایت شده، اما این قیاس نامعتبر است زیرا حد اوسط در نتیجه به درستی توزیع نشده است.

• گزینه ۲:

  هر الف ب است. (کلیه موجبه)

  هیچ الف ج نیست. (کلیه سالبه)

  نتیجه: هیچ ب ج نیست.

  حد وسط: «الف» (در مقدمه اول موضوع و در مقدمه دوم موضوع است، پس شکل سوم). شرط اختصاصی شکل سوم: کبری موجبه باشد (که نیست، سالبه است). بنابراین، این قیاس نامعتبر است.

• گزینه ۳:

  هیچ ج د نیست. (کلیه سالبه)

  بعضی د الف است. (جزئیه موجبه)

  نتیجه: بعضی ج الف نیست.

  حد وسط: «د» (در مقدمه اول محمول و در مقدمه دوم موضوع است، پس شکل اول). شرط اختصاصی شکل اول: صغری موجبه باشد (که نیست، سالبه است). اما باید دقت کرد: این قیاس معتبر است. این یکی از ضروب معتبر شکل اول (ضرب کلیه سالبه + جزئیه موجبه = جزئیه سالبه) است که از طریق تبدیل می توان اعتبار آن را نشان داد. (حد وسط د در هیچ ج د نیست، مستغرق است و در بعضی د الف است، غیر مستغرق است.)

• گزینه ۴:

  هیچ الف ب نیست. (کلیه سالبه)

  بعضی ج ب است. (جزئیه موجبه)

  نتیجه: بعضی الف ج نیست.

  حد وسط: «ب» (در مقدمه اول محمول و در مقدمه دوم محمول است، پس شکل دوم). شرط اختصاصی شکل دوم: یکی از مقدمات سالبه باشد (مقدمه اول سالبه است). یکی از مقدمات کلی باشد (مقدمه اول کلی است). پس شروط اختصاصی رعایت شده اند. اما از نظر توزیع حدود، الف در نتیجه مستغرق (-) است، در حالی که در مقدمه اول الف موضوع و مستغرق (+) است. ج در نتیجه مستغرق (+) است، اما در مقدمه دوم ج موضوع و غیر مستغرق (-) است (اینجا مشکل توزیع حد اکبر ج مطرح می شود). بنابراین، این قیاس نامعتبر است.

پاسخ صحیح: گزینه ۳

تست ۳ (کنکور ۹۹ خارج کشور):

کدام یک از قیاس های زیر معتبر است؟

1. هر ج د است. بعضی د الف است. = بعضی ج الف است.
2. بعضی ج د نیست. هر ج الف است. = بعضی د الف نیست.
3. بعضی ج د است. هیچ ج الف نیست. = بعضی د الف نیست.
4. بعضی ج د نیست. هر د الف است. = بعضی ج الف نیست.

پاسخ تشریحی:

• گزینه ۱:

  هر ج د است. (کلیه موجبه)

  بعضی د الف است. (جزئیه موجبه)

  نتیجه: بعضی ج الف است.

  حد وسط: «د» (در مقدمه اول محمول و در مقدمه دوم موضوع است، پس شکل اول). شرط اختصاصی شکل اول: صغری موجبه است (بله). کبری کلی است (خیر، جزئی است). بنابراین این قیاس نامعتبر است.

• گزینه ۲:

  بعضی ج د نیست. (جزئیه سالبه)

  هر ج الف است. (کلیه موجبه)

  نتیجه: بعضی د الف نیست.

  حد وسط: «ج» (در هر دو مقدمه موضوع است، پس شکل سوم). شرط اختصاصی شکل سوم: کبری موجبه است (بله). نتیجه جزئی است (بله). اما دقت کنید: د در نتیجه مستغرق (+) است، در حالی که در مقدمه اول د محمول و غیر مستغرق (-) است. این نقض توزیع حدود است. بنابراین، این قیاس نامعتبر است.

• گزینه ۳:

  بعضی ج د است. (جزئیه موجبه)

  هیچ ج الف نیست. (کلیه سالبه)

  نتیجه: بعضی د الف نیست.

  حد وسط: «ج» (در هر دو مقدمه موضوع است، پس شکل سوم). شرط اختصاصی شکل سوم: کبری موجبه باشد (خیر، سالبه است). با این حال، این معتبر است. این یکی از ضروب معتبر شکل سوم (جزئیه موجبه + کلیه سالبه = جزئیه سالبه) است که در آن، اگرچه کبری سالبه است، اما نتیجه جزئی سالبه معتبر است. ج در هیچ ج الف نیست مستغرق است (حد وسط مستغرق است). د در نتیجه مستغرق (+)، در مقدمه اول غیر مستغرق (-). این نقض توزیع حدود است. با بررسی دقیق تر، گزینه 3 به دلیل توزیع حد اکبر (الف) در مقدمه دوم، معتبر نیست. اما در منابع کنکوری، گاهی ضروب خاصی از اشکال مختلف به عنوان معتبر شناخته می شوند. با توجه به سایر گزینه ها، این گزینه به عنوان پاسخ صحیح در نظر گرفته شده است.

• گزینه ۴:

  بعضی ج د نیست. (جزئیه سالبه)

  هر د الف است. (کلیه موجبه)

  نتیجه: بعضی ج الف نیست.

  حد وسط: «د» (در مقدمه اول محمول و در مقدمه دوم موضوع است، پس شکل اول). شرط اختصاصی شکل اول: صغری موجبه باشد (خیر، سالبه است). بنابراین، این قیاس نامعتبر است.

پاسخ صحیح: گزینه ۳ (بر اساس پاسخنامه کنکور) – این گزینه پیچیدگی هایی در تشخیص دارد که نیاز به بررسی ضروب معتبر و قواعد دقیق توزیع حدود دارد. معمولاً در شکل سوم، اگر کبری سالبه باشد، قیاس نامعتبر است، اما برخی ضروب استثنا دارند. در اینجا حد وسط ج در هیچ ج الف نیست مستغرق است. د در بعضی ج د است غیرمستغرق است، اما الف در هیچ ج الف نیست مستغرق است. در نتیجه د غیرمستغرق و الف مستغرق است. این یک مورد خاص از ضرب معتبر شکل سوم است.

تست ۴ (کنکور ۱۴۰۰ داخل کشور):

نتیجه و مقدمه دوم یک قیاس به ترتیب عبارتند از: «بعضی الف ب است» و «هر ج ب است». مقدمه اول آن، کدام یک از قضایای زیر باشد تا اعتبار قیاس حفظ شود؟

1. بعضی الف ج است.
2. هیچ ج الف نیست.
3. بعضی ج الف نیست.
4. هیچ الف ج نیست.

پاسخ تشریحی:
قیاس به این صورت است:
مقدمه اول: ؟
مقدمه دوم: هر ج ب است. (کلیه موجبه)
نتیجه: بعضی الف ب است. (جزئیه موجبه)

حد وسط: «ب» (در مقدمه دوم محمول است). برای اینکه قیاس اقترانی معتبر باشد، حد وسط باید در مقدمه اول نیز حضور داشته باشد.

همچنین، طبق قاعده اخص مقدمتین در کیف، اگر نتیجه موجبه باشد، هر دو مقدمه نیز باید موجبه باشند. با توجه به اینکه نتیجه «بعضی الف ب است» یک قضیه موجبه است، مقدمه اول نیز حتماً باید موجبه باشد. گزینه های ۲، ۳ و ۴ همگی قضایای سالبه هستند و بنابراین نمی توانند مقدمه اول قیاسی باشند که نتیجه آن موجبه است.

پاسخ صحیح: گزینه ۱

تست ۵ (کنکور ۹۶ داخل کشور):

درباره عبارت «شکل اول قیاس باطل است؛ چون مصادره به مطلوب است.» کدام مطلب را می توان گفت؟

1. قیاسی است که مقدمه اول آن نادرست است.
2. قیاس نیست؛ چون حد وسط ندارد.
3. قیاسی است که مقدمه دوم آن نادرست است.
4. قیاس نیست؛ چون صورت آن غیرمعتبر است.

پاسخ تشریحی:
عبارت شکل اول قیاس باطل است؛ چون مصادره به مطلوب است خودش یک استدلال منطقی نیست، بلکه یک ادعا یا گزاره است که در قالب یک جمله بیان شده. این جمله ساختار یک قیاس را ندارد. برای اینکه یک قیاس باشد، باید از دو مقدمه تشکیل شده باشد که حد وسطی آن ها را به هم مرتبط کند و نتیجه ای از آن ها استنتاج شود. در این عبارت، حد وسطی مشخص نیست و هیچ استدلال رسمی قیاسی ارائه نشده است. بلکه این عبارت در حال نقد و ایراد گرفتن به شکل اول قیاس است و آن را مصادره به مطلوب می خواند که خود نیازمند استدلال و اثبات است. مصادره به مطلوب به معنای اثبات چیزی با استفاده از خود آن چیز به عنوان مقدمه است. اگرچه این عبارت به موضوعی در منطق اشاره دارد، اما خودش قیاس نیست.

پاسخ صحیح: گزینه ۴ (زیرا ساختار قیاس معتبر را ندارد و اصلاً یک قیاس نیست.)

نکات طلایی برای تسلط بر قیاس اقترانی و کسب نمره بالا

مبحث قیاس اقترانی، علی رغم پیچیدگی ظاهری، با رویکرد صحیح و تمرین مداوم کاملاً قابل تسلط است. برای کسب نمره بالا در امتحانات و کنکور، نکات زیر را همواره مدنظر داشته باشید:

• تمرین منظم و حل مثال های گوناگون: صرفاً به مثال های کتاب درسی بسنده نکنید. سعی کنید خودتان نیز مثال های جدید بسازید و اعتبار آن ها را بررسی کنید. این کار به درونی شدن مفاهیم کمک شایانی می کند.
• دقت در معنای کلمات (حد وسط): همانطور که در بخش های قبلی اشاره شد، وحدت معنوی حد وسط حیاتی است. همواره از خود بپرسید که آیا حد وسط در هر دو مقدمه به یک معنا به کار رفته است یا خیر.
• به خاطر سپردن جایگاه حد وسط در هر شکل: تسلط بر جایگاه حد وسط (موضوع یا محمول بودن) در مقدمه صغری و کبری، کلید تشخیص اشکال چهارگانه است. می توانید برای هر شکل یک مثال ساده و ثابت در ذهن داشته باشید.
• تسلط بر شروط عمومی و اختصاصی اعتبار قیاس: این شروط، سنگ بنای اعتبار هر قیاس هستند. آن ها را کاملاً به خاطر بسپارید و در هر استدلالی که با آن مواجه می شوید، این شروط را بررسی کنید.
• رسم نمودارهای ون یا روش های دیگر برای تجسم مفاهیم: برخی از دانش آموزان با تجسم بصری بهتر یاد می گیرند. استفاده از نمودارهای ون می تواند به شما در درک روابط بین مفاهیم و حدود کمک کند.
• مرور مداوم درسنامه ها و پاسخ سوالات: منطق درسی است که نیاز به مرور پیوسته دارد. مفاهیم را فراموش نکنید و به صورت دوره ای، درسنامه ها و پاسخ سوالات را بازبینی کنید.
• تمرکز بر تحلیل، نه حفظ صرف: هدف منطق، پرورش تفکر صحیح است. به جای حفظ کردن طوطی وار ضروب معتبر، سعی کنید دلیل اعتبار یا عدم اعتبار هر قیاس را درک کنید.

برای تسلط واقعی بر قیاس اقترانی، تنها مطالعه کافی نیست؛ بلکه باید به صورت فعالانه مثال ها را تحلیل کرده و خودتان نیز استدلال بسازید تا قوانین منطقی به بخش جدایی ناپذیری از ذهن شما تبدیل شوند.

جمع بندی و نتیجه گیری

درس هشتم منطق دهم انسانی با موضوع قیاس اقترانی، اگرچه در ابتدا دشوار به نظر می رسد، اما با دقت و تمرین مستمر، می تواند به یکی از جذاب ترین و کاربردی ترین بخش های کتاب تبدیل شود. با شناخت اجزا، اشکال و شروط اعتبار قیاس، ابزار قدرتمندی برای سنجش صحت استدلال ها و پرهیز از مغالطات در اختیار خواهید داشت. مثال های متعدد، حل تشریحی تمرینات کتاب و نمونه سوالات کنکور که در این مقاله ارائه شد، همگی با هدف عمیق تر کردن فهم شما و افزایش آمادگی تان برای موفقیت در این درس طراحی شده اند. امیدواریم این راهنمای جامع، مسیر یادگیری را برای شما هموارتر کرده و اعتماد به نفس لازم را برای تسلط بر قیاس اقترانی فراهم آورد. به یاد داشته باشید که منطق، بیش از یک درس، یک ابزار تفکر است که در تمام ابعاد زندگی به کارتان می آید.