شرایط جدید رفع سوء اثر چک برگشتی

رفع سوء اثر چک برگشتی به معنای حذف سابقه عدم پرداخت چک از کارنامه مالی صادرکننده است که امکان بهره مندی مجدد از خدمات بانکی را فراهم می آورد. با توجه به تغییرات اخیر در قانون صدور چک و بخشنامه های بانک مرکزی، از جمله کاهش مدت زمان انقضای سوء اثر به سه سال و سایر روش های جدید، آشنایی با این مقررات برای تمامی افراد درگیر با چک حیاتی است تا بتوانند وضعیت بانکی خود را بهبود بخشند و از محرومیت های ناشی از آن رهایی یابند.

چک به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای مبادلات مالی در کشور، نقش کلیدی در تسهیل تراکنش ها و اعتبارات تجاری و غیرتجاری ایفا می کند. با این حال، استفاده نادرست یا بروز مشکلات پیش بینی نشده می تواند منجر به برگشت خوردن چک و ایجاد سوء اثر در سوابق بانکی صادرکننده شود. این سوء اثر، عواقب جدی بانکی و حقوقی به همراه دارد که می تواند دسترسی افراد به بسیاری از خدمات مالی را محدود کند.

در سال های اخیر و به ویژه با اجرای قانون جدید صدور چک، تغییرات مهمی در مقررات مربوط به چک های برگشتی و روش های رفع سوء اثر آن ها اعمال شده است. هدف از این تغییرات، افزایش اعتبار چک، کاهش آمار چک های بلامحل و تسهیل فرایند رفع سوء اثر برای صادرکنندگان خوش حساب تر است. در نتیجه، آشنایی با شرایط جدید رفع سوء اثر چک برگشتی، مراحل آن و آخرین بخشنامه های بانک مرکزی برای هر شهروندی که با این ابزار مالی سروکار دارد، ضروری است تا بتواند در صورت بروز مشکل، بهترین و سریع ترین راهکار را انتخاب کند. در این مقاله، به تفصیل تمامی جنبه های مربوط به رفع سوء اثر چک برگشتی را بر اساس قوانین و دستورالعمل های جدید بررسی خواهیم کرد.

چک برگشتی چیست و چه عواقبی دارد؟

چک برگشتی یا بلامحل به چکی گفته می شود که صادرکننده در تاریخ مقرر، موجودی کافی در حساب بانکی خود برای پرداخت مبلغ درج شده روی چک نداشته باشد. در چنین شرایطی، بانک گواهی عدم پرداخت صادر می کند و این موضوع، عواقب حقوقی و بانکی متعددی را برای صادرکننده به همراه دارد.

تعریف چک برگشتی (بلامحل)

بر اساس ماده ۳۱۰ قانون تجارت، چک سندی است که صادرکننده به موجب آن به بانکی که در آن حساب جاری دارد، دستور می دهد تا در موعد مقرر، مبلغ معینی را به دارنده چک پرداخت کند. اگر در زمان ارائه چک به بانک، حساب صادرکننده فاقد موجودی کافی باشد یا به دلایل دیگری مانند مسدودی حساب، چک قابل پرداخت نباشد، بانک اقدام به «برگشت زدن چک» و صدور «گواهی عدم پرداخت» می کند. در این حالت، چک به عنوان «چک بلامحل» یا «چک برگشتی» شناخته می شود و سابقه آن در سامانه یکپارچه بانک مرکزی (سَمَاچ) ثبت می گردد.

محرومیت ها و عواقب حقوقی و بانکی

برگشت خوردن چک، پیامدهای جدی و گسترده ای را برای صادرکننده به دنبال دارد. قانون جدید چک، به منظور افزایش اعتبار این سند و کاهش سوء استفاده ها، محرومیت های سخت گیرانه تری را برای دارندگان چک برگشتی در نظر گرفته است که تا زمان رفع سوء اثر چک، پابرجا خواهند بود. این عواقب شامل موارد زیر است:

• ممنوعیت افتتاح هرگونه حساب جاری جدید و صدور کارت بانکی در تمامی بانک ها و مؤسسات مالی و اعتباری.
• مسدود شدن کلیه حساب ها و کارت های بانکی صادرکننده چک در تمامی بانک ها به میزان کسری مبلغ چک. این مسدودی از طریق سامانه محچک (مسدودی حساب های صادرکنندگان چک بلامحل) اعمال می شود.
• ممنوعیت دریافت هرگونه تسهیلات بانکی (مانند وام، خط اعتباری)، صدور ضمانت نامه بانکی (اعم از ارزی و ریالی) و گشایش اعتبار اسنادی (اعم از ارزی و ریالی).
• عدم امکان دریافت دسته چک جدید در سامانه صیاد.
• امکان پیگیری حقوقی و در برخی موارد کیفری توسط دارنده چک علیه صادرکننده.
• کاهش اعتبار مالی و اعتباری فرد در سیستم بانکی و بازار.

این محرومیت ها، زندگی مالی و تجاری افراد را به شدت تحت تأثیر قرار می دهد و اهمیت رفع سوء اثر چک را دوچندان می کند.

رفع سوء اثر چک برگشتی: مفهوم و اهمیت آن

وقتی چکی برگشت می خورد، نه تنها مشکلات حقوقی به وجود می آید، بلکه اعتبار مالی صادرکننده نیز تحت تأثیر قرار می گیرد. اینجاست که مفهوم رفع سوء اثر چک اهمیت پیدا می کند.

رفع سوء اثر چیست؟

رفع سوء اثر چک به معنای پاک شدن سابقه برگشت خوردن چک از سامانه اطلاعاتی بانک مرکزی و سایر سامانه های بانکی کشور است. به بیان دیگر، با رفع سوء اثر، نام صادرکننده از لیست بدهکاران سیستم بانکی خارج شده و مجدداً می تواند از خدمات بانکی که پیش تر به دلیل چک برگشتی از آن ها محروم شده بود، بهره مند شود. این فرایند نشان دهنده تسویه حساب با دارنده چک و حل و فصل قانونی مشکل مربوط به چک بلامحل است.

چرا رفع سوء اثر ضروری است؟

رفع سوء اثر چک برگشتی برای صادرکننده از اهمیت حیاتی برخوردار است؛ زیرا بدون آن، فرد با محدودیت های شدید بانکی و مالی مواجه خواهد بود. از جمله دلایل اهمیت رفع سوء اثر می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بازگرداندن اعتبار مالی: با رفع سوء اثر، اعتبار مالی فرد نزد بانک ها و مؤسسات مالی احیا می شود.
• دسترسی مجدد به خدمات بانکی: امکان افتتاح حساب جاری جدید، دریافت دسته چک، اخذ وام و تسهیلات بانکی و استفاده از سایر خدمات مالی که قبلاً ممنوع شده بود، فراهم می شود.
• پیشگیری از پیگیری های حقوقی: با تسویه حساب و رفع سوء اثر، احتمال پیگیری های حقوقی و قضایی از سوی دارنده چک به حداقل می رسد.
• کاهش استرس و نگرانی: رفع این مشکل، بار روانی و استرس ناشی از پیامدهای چک برگشتی را از دوش فرد برمی دارد.
• انجام معاملات تجاری: کسب وکارها و افراد درگیر در معاملات، نیاز مبرمی به اعتبار بانکی سالم دارند. رفع سوء اثر، تضمین کننده تداوم فعالیت های اقتصادی است.

تمامی شرایط و روش های جدید رفع سوء اثر چک برگشتی (ماده 5 مکرر قانون صدور چک)

قانون گذار و بانک مرکزی با هدف تسهیل در فرایند رفع سوء اثر چک های برگشتی، روش های مختلفی را پیش بینی کرده اند. این روش ها به دو دسته کلی با وجود لاشه چک و بدون وجود لاشه چک تقسیم می شوند و انتخاب هر یک به شرایط خاص صادرکننده و دارنده چک بستگی دارد.

روش های رفع سوء اثر با وجود لاشه چک

در صورتی که صادرکننده چک بتواند لاشه فیزیکی چک برگشتی را در اختیار داشته باشد، مراحل رفع سوء اثر ساده تر و سریع تر انجام خواهد شد. این روش ها شامل موارد زیر است:

تامین موجودی کامل و پرداخت چک توسط بانک

یکی از رایج ترین و مستقیم ترین راه ها برای رفع سوء اثر چک، تامین موجودی کامل و پرداخت مبلغ چک توسط بانک است. مراحل اجرایی این روش به شرح زیر است:

1. واریز مبلغ: صادرکننده چک، کسری مبلغ چک را به حساب جاری خود واریز می کند تا موجودی حساب به اندازه مبلغ چک کامل شود.
2. درخواست پرداخت: دارنده چک (یا خود صادرکننده در صورت توافق با دارنده) به بانک مراجعه کرده و درخواست پرداخت مبلغ چک را ارائه می دهد.
3. پرداخت توسط بانک: بانک پس از احراز هویت دارنده و بررسی موجودی، مبلغ چک را به وی پرداخت می کند و همزمان نسبت به رفع سوء اثر از سوابق صادرکننده اقدام می نماید.

بر اساس بخشنامه جدید بانک مرکزی، بانک ها نباید مشتریان را ملزم به واریز مبلغی بیش از کسری موجودی حساب جاری برای رفع سوء اثر چک کنند. این اقدام به منظور کاهش فشار مالی بر افراد و تسهیل فرایند رفع سوء اثر صورت گرفته است.

ارائه لاشه چک برگشتی به بانک

در بسیاری از موارد، صادرکننده با دارنده چک به توافق می رسد و مبلغ چک را به صورت نقدی یا از طریق صدور چک جدید پرداخت می کند. در این صورت:

1. توافق با دارنده چک: صادرکننده با دارنده چک به توافق می رسد و بدهی خود را تسویه می کند.
2. دریافت لاشه چک: دارنده، لاشه فیزیکی چک برگشتی را به صادرکننده تحویل می دهد.
3. تحویل لاشه چک به بانک: صادرکننده لاشه چک برگشتی را به بانک عامل خود تحویل داده و درخواست رفع سوء اثر می کند. بانک پس از بررسی و اطمینان از صحت لاشه، رسید به صادرکننده تحویل داده و مراحل رفع سوء اثر را تکمیل می نماید.

روش های رفع سوء اثر بدون وجود لاشه چک

گاهی اوقات به دلایل مختلف (مانند مفقود شدن، سرقت، پاره شدن لاشه چک یا عدم دسترسی به دارنده)، امکان ارائه لاشه فیزیکی چک به بانک وجود ندارد. در چنین شرایطی، قانون گذار روش های جایگزینی را برای رفع سوء اثر پیش بینی کرده است:

ارائه رضایت نامه محضری دارنده چک به بانک

اگر لاشه چک در دسترس نباشد، اما دارنده چک حاضر به همکاری باشد، می توان از این روش استفاده کرد:

1. حضور دارنده در دفترخانه: دارنده چک با در دست داشتن مدارک شناسایی به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه می کند.
2. تنظیم رضایت نامه رسمی: دارنده چک، رضایت خود را مبنی بر تسویه حساب با صادرکننده و درخواست رفع سوء اثر از چک برگشتی، در قالب یک رضایت نامه محضری تنظیم و امضا می کند.
3. تحویل رضایت نامه به بانک: صادرکننده رضایت نامه محضری را به بانک عامل خود تحویل می دهد. بانک پس از بررسی اصالت رضایت نامه، اقدامات لازم برای رفع سوء اثر را انجام خواهد داد.

نکته مهم: چنانچه دارنده چک، شخص حقوقی دولتی یا نهاد عمومی غیردولتی باشد، می تواند به جای رضایت نامه محضری، با ارائه یک نامه رسمی به بانک، رضایت خود را اعلام کند.

واریز مبلغ چک به حساب جاری و مسدود کردن آن (به مدت حداکثر 12 ماه)

این روش زمانی کاربرد دارد که صادرکننده به دارنده چک دسترسی ندارد یا دارنده از همکاری خودداری می کند و همچنین حسابی توسط مراجع قضایی مسدود نشده باشد:

1. واریز مبلغ: صادرکننده، معادل وجه چک برگشتی را به حساب جاری خود واریز می کند.
2. درخواست مسدودی: صادرکننده کتباً از بانک درخواست می کند که مبلغ واریزی برای پرداخت چک برگشتی به مدت حداکثر 12 ماه در حساب وی مسدود شود و قابل برداشت نباشد.
3. اطلاع رسانی بانک: بانک موظف است ظرف 5 روز کاری، تامین وجه چک را به شیوه ای مطمئن و قابل استناد به دارنده چک (کسی که گواهی عدم پرداخت به نامش صادر شده) اطلاع دهد تا برای دریافت وجه مراجعه کند. پس از طی این مراحل، بانک نسبت به رفع سوء اثر اقدام می نماید.

این روش به صادرکننده این امکان را می دهد تا با وجود عدم همکاری دارنده، اقدام به رفع سوء اثر کند و از محرومیت های بانکی رهایی یابد.

ارائه حکم قضایی مبنی بر رفع سوء اثر یا برائت ذمه

در برخی موارد پیچیده حقوقی، ممکن است صادرکننده از طریق مراجع قضایی به دنبال رفع مشکل چک باشد. این حکم زمانی صادر می شود که:

• صادرکننده بتواند در دادگاه اثبات کند که بدهکاری بابت چک ندارد (مثلاً چک بابت کلاهبرداری یا به دلیل اثبات عدم مشروعیت معامله بوده است).
• یا حکم برائت ذمه (بی گناهی) صادرکننده از سوی دادگاه صادر شود.

در این صورت، صادرکننده با دریافت حکم قطعی از مرجع قضایی و ارائه آن به بانک، می تواند درخواست رفع سوء اثر نماید و بانک نیز موظف به اجرای حکم و پاک کردن سابقه برگشتی است.

ارائه نامه رسمی از مرجع ثبتی ذی صلاح

چنانچه دارنده چک از طریق اداره ثبت اسناد و املاک کشور اقدام به صدور اجرائیه ثبتی برای وصول چک کرده باشد، لاشه چک در پرونده ثبتی نگهداری می شود. در این حالت:

1. تحویل لاشه چک به اداره ثبت: لاشه چک به اداره ثبت تحویل داده شده و در پرونده مربوطه نگهداری می شود.
2. دریافت نامه رسمی: صادرکننده می تواند با ارائه درخواست، نامه رسمی از مرجع ثبتی ذی صلاح (مانند اداره اجرای ثبت) مبنی بر اتمام عملیات اجرایی یا تحویل لاشه چک دریافت کند.
3. ارائه به بانک: این نامه رسمی به عنوان جایگزین لاشه چک به بانک ارائه شده و بانک بر اساس آن نسبت به رفع سوء اثر اقدام می نماید.

رفع سوء اثر چک برگشتی از طریق مرور زمان (مهم ترین تغییر جدید)

یکی از مهم ترین و کارآمدترین تغییرات در قانون جدید چک، امکان رفع سوء اثر چک برگشتی از طریق مرور زمان است. این روش، فرصتی را برای افرادی که موفق به رفع سوء اثر از طریق روش های دیگر نشده اند، فراهم می کند.

کاهش مدت از 7 سال به 3 سال

در گذشته، اگر صادرکننده چک هیچ اقدامی برای رفع سوء اثر چک برگشتی انجام نمی داد، سابقه سوء اثر پس از گذشت 7 سال به صورت خودکار از سامانه بانک مرکزی پاک می شد. اما با تصویب و اجرای قانون جدید صدور چک، این مدت زمان به 3 سال کاهش یافته است. این تغییر به معنای آن است که اگر:

• سه سال از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت چک گذشته باشد.
• و در طول این سه سال، هیچ گونه دعوای حقوقی یا کیفری از سوی دارنده چک علیه صادرکننده در مراجع قضایی ثبت نشده باشد یا در صورت ثبت، به نتیجه ای مبنی بر بدهکاری منجر نشده باشد.

در این صورت، بانک مرکزی موظف است به صورت خودکار، نسبت به رفع سوء اثر از سابقه چک برگشتی اقدام کند. این بند، از بند (و) تبصره 3 ماده 5 مکرر قانون صدور چک الهام گرفته شده است و تحولی مهم در تسهیل رفع سوء اثر محسوب می شود.

نحوه اطلاع از رفع سوء اثر خودکار

پس از گذشت 3 سال، لزوماً نیاز به اقدام حضوری از سوی صادرکننده نیست، اما بهتر است برای اطمینان از حذف سابقه، به صورت دوره ای اقدام به استعلام وضعیت چک های برگشتی خود از طریق سامانه های مربوطه (مانند سامانه پیامکی بانک مرکزی یا اپلیکیشن های مجاز) نمایید. در صورت عدم رفع سوء اثر، می توانید با در دست داشتن مدارک شناسایی به شعبه بانک خود مراجعه کرده و درخواست بررسی و رفع سوء اثر از طریق مرور زمان را مطرح کنید.

مدت زمان، هزینه ها و فرصت های مهم در فرآیند رفع سوء اثر

شناخت دقیق مدت زمان لازم، هزینه های مرتبط و مهلت های قانونی در فرآیند رفع سوء اثر چک برگشتی، به صادرکننده کمک می کند تا با آمادگی و سرعت عمل بیشتری این مشکل را برطرف کند.

مدت زمان رفع سوء اثر پس از اقدام

به طور کلی، پس از اینکه صادرکننده یکی از روش های قانونی برای رفع سوء اثر چک برگشتی را انجام داد و مدارک لازم را به بانک ارائه کرد، بانک موظف است در اسرع وقت، مراتب را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی ثبت کند. مدت زمان معمول برای رفع سوء اثر و پاک شدن سابقه از سیستم بانکی، بین 7 تا 10 روز کاری است. پس از این مدت، صادرکننده می تواند با استعلام وضعیت، از حذف سابقه برگشتی خود اطمینان حاصل کند.

کارمزدها و هزینه های بانکی

رفع سوء اثر چک برگشتی علاوه بر تامین مبلغ چک، ممکن است شامل برخی کارمزدها و هزینه های بانکی نیز باشد:

• هزینه صدور گواهی عدم پرداخت: این هزینه در زمان برگشت خوردن چک توسط بانک دریافت می شود.
• هزینه رفع سوء اثر: بانک مرکزی کارمزدی را برای فرایند رفع سوء اثر تعیین کرده است که توسط بانک عامل از مشتری دریافت می شود. این مبلغ در حال حاضر حدود 100 هزار ریال برای هر فقره چک است. (اطلاعات دقیق کارمزدها را از بانک خود جویا شوید).
• هزینه های مربوط به رضایت نامه محضری: در صورت استفاده از روش رضایت نامه محضری، هزینه های تنظیم سند در دفترخانه اسناد رسمی نیز به عهده صادرکننده خواهد بود.

فرصت 10 روزه اولیه پس از برگشت چک

یکی از ضوابط مهم قانون جدید چک، فرصت 10 روزه ای است که پس از برگشت خوردن چک به صادرکننده داده می شود. در این مهلت:

1. صادرکننده چک 10 روز فرصت دارد تا موجودی حساب را تامین کرده و نسبت به رفع سوء اثر اقدام کند (مثلاً با پرداخت مبلغ چک به دارنده یا واریز به حساب مسدودی).
2. اگر صادرکننده در این مهلت 10 روزه اقدام نکند، بانک مرکزی موظف است اطلاعات مربوط به گواهی عدم پرداخت را از طریق سامانه های مربوطه، در دسترس تمامی بانک ها، مؤسسات اعتباری غیربانکی و عموم مردم (از طریق استعلام پیامکی) قرار دهد.

این مهلت 10 روزه، فرصتی طلایی برای صادرکننده است تا قبل از عمومی شدن سوء اثر و اعمال محرومیت های گسترده تر، مشکل را حل و فصل کند و از آسیب های جدی تر به اعتبار مالی خود جلوگیری نماید.

شرایط خاص: چک های قدیمی، افتتاح حساب و دریافت دسته چک

قانون جدید چک و بخشنامه های مرتبط با آن، برخی شرایط خاص را نیز برای چک های قدیمی، امکان افتتاح حساب جدید و دریافت دسته چک پیش بینی کرده اند که درک آن ها برای افراد درگیر با سوابق چک برگشتی ضروری است.

تکلیف چک های برگشتی قدیمی (قبل از قانون جدید)

یکی از دغدغه های اصلی بسیاری از افراد، وضعیت چک هایی است که قبل از اجرایی شدن قانون جدید چک (به ویژه قبل از سال 1397) برگشت خورده اند. برای این دسته از چک ها نیز امکان رفع سوء اثر از طریق مرور زمان 3 ساله (که قبلاً 7 سال بود) وجود دارد، به شرطی که دعوای حقوقی یا کیفری فعال علیه صادرکننده در مراجع قضایی وجود نداشته باشد.

بانک ها موظف اند با مراجعه آنلاین به سامانه قوه قضائیه، برای صادرکنندگان چک های برگشتی استعلام بگیرند و در صورت عدم وجود سوء سابقه و شکایت، با درج کد شش رقمی در سامانه بانک مرکزی، برای رفع سوء اثر خودکار اقدام کنند. بنابراین، اگر چک برگشتی قدیمی دارید و پس از 3 سال رفع اثر نشده، حتماً از طریق بانک پیگیری کنید که آیا شکایتی علیه شما فعال است یا خیر.

شرایط جدید افتتاح حساب جاری با سابقه چک برگشتی

پیش از این، افراد دارای سابقه چک برگشتی، امکان افتتاح هیچ گونه حساب جاری را نداشتند. اما با اصلاحیه ای که شورای پول و اعتبار انجام داد، این ممنوعیت تا حدی برداشته شد. با توجه به این اصلاحیه:

اشخاص حقیقی و حقوقی که فاقد شرایط اخذ دسته چک یا بدهی غیرجاری هستند، می توانند نسبت به افتتاح «حساب جاری بدون دسته چک» اقدام کنند. این نوع حساب، امکان انجام تراکنش های بانکی را فراهم می آورد، اما به صادرکننده اجازه صدور چک را نمی دهد. برای دریافت دسته چک، صادرکننده همچنان ملزم به رفع کامل سوء اثر از تمامی چک های برگشتی خود است.

شرایط دریافت دسته چک جدید بدون نیاز به رفع سوء اثر (برای اشخاص حقوقی و بنگاه های اقتصادی)

در یک استثنای مهم، قانون جدید امکان صدور دسته چک برای برخی اشخاص حقوقی و بنگاه های اقتصادی را فراهم آورده است، حتی اگر دارای چک برگشتی رفع سوء اثر نشده باشند. این شرایط که بیشتر معطوف به واحدهای تولیدی و خدماتی است که چک برگشتی شان خارج از اراده و کنترل آن ها و به دلیل شرایط بیرونی بوده است، شامل چهار شرط اساسی زیر است:

1. ارائه اظهارنامه مالیاتی ثبت شده نزد مرجع مالیاتی.
2. ارائه لیست واریز حق بیمه ثبت شده در سازمان تأمین اجتماعی.
3. صدور دسته چک موجب تسهیل در تداوم فعالیت و پیشگیری از تعطیلی واحد اقتصادی شود.
4. صدور دسته چک موجب حفظ اشتغال و جلوگیری از تعدیل نیروی انسانی شاغل در واحد اقتصادی شود.

متقاضیان واجد شرایط باید درخواست خود را همراه با مصوبه هیئت مدیره و مستندات توجیهی (به امضای مدیرعامل بانک) برای بانک مرکزی ارسال کنند. بانک مرکزی پس از بررسی، نسبت به تمهید شرایط لازم برای اعطای دسته چک اقدام خواهد کرد. با این حال، صدور دسته چک جدید برای مشتریانی که حساب جاری شان به دلایل قانونی یا با تصمیم مرجع قضایی مسدود شده باشد، همچنان ممنوع است.

نحوه استعلام وضعیت چک برگشتی و رفع سوء اثر

استعلام وضعیت چک برگشتی و اطمینان از رفع سوء اثر، گام نهایی و بسیار مهم در این فرآیند است. روش های مختلفی برای استعلام وضعیت چک وجود دارد که هر فرد می تواند بر اساس نیاز خود از آن ها استفاده کند.

استعلام از طریق پیامک (سامانه 701701 بانک مرکزی)

یکی از ساده ترین و در دسترس ترین روش ها برای استعلام وضعیت چک، استفاده از سامانه پیامکی بانک مرکزی است. برای این کار:

1. کد 16 رقمی روی برگ چک صیادی را بدون هیچ گونه کاراکتر اضافی به سرشماره 701701 ارسال کنید.
2. پس از مدت کوتاهی (معمولاً کمتر از 15 دقیقه)، پاسخی در قالب یک پیامک دریافت خواهید کرد.

نتیجه استعلام به صورت رتبه بندی بر اساس رنگ های تعیین شده به شرح زیر است:

رنگ	وضعیت
سفید	فرد فاقد هرگونه سابقه چک برگشتی است یا تمامی موارد رفع سوء اثر شده اند.
زرد	فرد دارای یک فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ آن 5 میلیون تومان است.
نارنجی	فرد دارای 2 تا 4 فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ آن 20 میلیون تومان است.
قهوه ای	فرد دارای 5 تا 10 فقره چک برگشتی یا حداکثر مبلغ آن 50 میلیون تومان است.
قرمز	فرد دارای بیش از 10 فقره چک صیادی برگشتی یا بیش از مبلغ 50 میلیون تومان چک برگشتی دارد.

نکات: هزینه هر استعلام پیامکی 3500 ریال است و امکان 4 بار استعلام در روز وجود دارد. در این روش، نیازی به کد ملی صادرکننده نیست و صرفاً با کد 16 رقمی روی چک می توان استعلام گرفت.

استعلام از طریق اپلیکیشن های بانکی و ساد 24

برخی اپلیکیشن های موبایلی و سامانه های آنلاین، خدمات استعلام چک برگشتی را ارائه می دهند که می توانند جایگزین مناسبی برای استعلام پیامکی باشند. اپلیکیشن «ساد 24» یکی از این ابزارها است که به سامانه بانک مرکزی متصل بوده و امکان استعلام رایگان وضعیت چک های صیادی را فراهم می کند.

1. پس از نصب و ورود به اپلیکیشن، گزینه «استعلام صیاد» را انتخاب کنید.
2. کد 16 رقمی چک صیادی را وارد کرده و درخواست استعلام را ثبت کنید.
3. نتیجه استعلام (مانند رتبه بندی رنگ ها) برای شما نمایش داده خواهد شد.

این روش به ویژه برای افرادی که تعداد چک های برگشتی کمتری دارند و می خواهند به سرعت از وضعیت آن ها مطلع شوند، کاربردی است.

استعلام حضوری از شعب بانکی و بانک مرکزی

در برخی موارد، به ویژه زمانی که تعداد چک های برگشتی زیاد است یا ابهامات سیستمی وجود دارد، مراجعه حضوری به شعب بانکی یا بانک مرکزی (اداره اطلاعات بانکی) ضرورت می یابد. در این حالت:

1. با در دست داشتن اصل شناسنامه و کارت ملی به شعبه بانکی که حساب شما در آن قرار دارد، مراجعه کنید.
2. درخواست استعلام وضعیت تمامی چک های برگشتی خود را ارائه دهید.
3. مسئولین بانک، صورت کامل تعداد و مشخصات چک های برگشتی شما را با درج تاریخ برگشت چک ارائه خواهند کرد.

این روش امکان دریافت جزئیات دقیق تر و حل و فصل مشکلات احتمالی که از طریق سامانه های آنلاین قابل پیگیری نیستند را فراهم می آورد.

نتیجه گیری

در دنیای معاملات مالی امروز، آشنایی با ضوابط مربوط به چک و به ویژه شرایط جدید رفع سوء اثر چک برگشتی از اهمیت بالایی برخوردار است. برگشت خوردن چک می تواند عواقب جدی حقوقی و بانکی برای صادرکننده به دنبال داشته باشد که دسترسی به تسهیلات و خدمات بانکی را به شدت محدود می کند.

همان طور که بررسی شد، قانون جدید صدور چک و بخشنامه های اخیر بانک مرکزی، روش های متنوعی را برای رفع سوء اثر پیش بینی کرده اند که شامل تامین موجودی، ارائه لاشه چک، رضایت نامه محضری دارنده، مسدود کردن وجه در حساب، احکام قضایی و حتی رفع سوء اثر از طریق مرور زمان (کاهش از 7 به 3 سال) می شود. این تغییرات با هدف افزایش اعتبار چک، کاهش حجم پرونده های قضایی و تسهیل در بازگشت صادرکنندگان خوش حساب به چرخه فعالیت های بانکی صورت گرفته است.

توصیه می شود همواره در معاملات خود نهایت دقت را به کار گیرید و از وضعیت موجودی حساب خود اطمینان حاصل کنید. در صورت بروز هرگونه مشکل و برگشت خوردن چک، ضروری است که در اسرع وقت و با آگاهی کامل از قوانین و روش های موجود، برای رفع سوء اثر اقدام نمایید. با توجه به فرصت 10 روزه اولیه پس از برگشت چک و نیز امکان استعلام وضعیت به روش های مختلف، صادرکنندگان می توانند با مدیریت صحیح، از تشدید مشکلات و محرومیت های بانکی جلوگیری کرده و اعتبار مالی خود را حفظ کنند. در موارد پیچیده تر، مشورت با کارشناسان حقوقی و بانکی می تواند راهگشا باشد.