مدارک لازم برای اظهارنامه مالیات بر ارث

جمع آوری دقیق و کامل مدارک لازم برای اظهارنامه مالیات بر ارث، یک گام اساسی برای وراثی است که مسئولیت پیگیری امور مالیاتی متوفی را بر عهده دارند. این فرآیند که برای انتقال قانونی دارایی ها ضروری است، اغلب پیچیدگی هایی دارد که با آگاهی از اسناد مورد نیاز، می توان آن را با اطمینان و سرعت بیشتری پیش برد. این راهنما به شما کمک می کند تا با دسته بندی مدارک عمومی و اختصاصی، این مرحله مهم را به درستی انجام دهید.

اهمیت و مسئولیت تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث

پس از فوت یک شخص، وراث او یا نمایندگان قانونی آن ها موظف اند تا در مهلت مقرر، نسبت به تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث اقدام کنند. این اظهارنامه شامل تمامی دارایی ها (ماترک) و بدهی های متوفی است و پایه و اساس محاسبه مالیات بر ارث را تشکیل می دهد. اهمیت این موضوع به اندازه ای است که عدم تسلیم به موقع یا نقص در مدارک، می تواند منجر به جریمه های مالیاتی و تاخیر در انتقال اموال شود.

مسئولین تسلیم اظهارنامه

مسئولیت تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث بر عهده افراد زیر است:

• وراث متوفی: تمامی وراث طبقات اول، دوم و سوم (به صورت منفرد یا مجتمع).
• ولی یا امین: در صورتی که وراث صغیر یا محجور باشند.
• قیم: در صورت عدم وجود ولی قهری یا وصی منصوب از سوی پدر و جد پدری.
• وکیل یا نماینده قانونی: در صورت اعطای وکالت رسمی از سوی وراث.

مهلت قانونی و جرائم مربوط به اظهارنامه

قانون مالیات بر ارث برای متوفیان قبل و بعد از سال ۱۳۹۵ تفاوت هایی دارد. برای متوفیانی که از تاریخ ۱۳۹۵/۰۱/۰۱ به بعد فوت کرده اند، وراث یک سال از تاریخ فوت مهلت دارند تا اظهارنامه مالیات بر ارث را تسلیم سازمان امور مالیاتی کنند. در صورت عدم تسلیم اظهارنامه در این مهلت مقرر، جریمه ای معادل ۱۰ درصد مالیات متعلق (برای اشخاص حقیقی) و ۳۰ درصد (برای اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل) در نظر گرفته می شود که غیر قابل بخشودگی است. برای متوفیان قبل از سال ۱۳۹۵، این مهلت ۶ ماه بود.

مدارک عمومی و پایه مورد نیاز برای هر اظهارنامه

پیش از هر اقدام دیگری، جمع آوری مدارک عمومی و پایه ای که برای تمامی پرونده های مالیات بر ارث ضروری هستند، اهمیت فراوانی دارد. این اسناد، هسته اصلی پرونده شما را تشکیل می دهند و بدون آن ها، امکان پیشبرد فرآیند وجود نخواهد داشت.

• کپی برابر اصل گواهی فوت: این گواهی از سوی اداره ثبت احوال صادر می شود و تاریخ دقیق فوت متوفی را مشخص می کند.
• کپی برابر اصل شناسنامه و کارت ملی متوفی: برای احراز هویت فرد متوفی.
• کپی برابر اصل شناسنامه و کارت ملی تمامی وراث: برای شناسایی وراث قانونی و تعیین نسبت آن ها با متوفی.
• کپی برابر اصل گواهی حصر وراثت (نامحدود): این گواهی که از طریق شورای حل اختلاف صادر می شود، اسامی تمامی وراث قانونی و میزان سهم الارث هر یک را مشخص می کند و از ضروری ترین مدارک لازم برای اظهارنامه مالیات بر ارث است. توصیه می شود قبل از هرگونه اقدام، این گواهی را تهیه کنید.
• مدارک هویتی وکیل، ولی، امین یا قیم: شامل شناسنامه، کارت ملی و سند رسمی نمایندگی (مانند وکالت نامه رسمی یا قیم نامه) در صورت اقدام به نمایندگی.
• مدارک اثبات آخرین محل سکونت متوفی: این مدارک شامل قبوض آب، برق، گاز، تلفن، سند مالکیت یا اجاره نامه منزل مسکونی متوفی است و برای تعیین اداره مالیاتی صالح جهت رسیدگی به پرونده ضروری است.
• وصیت نامه رسمی یا عادی: در صورت وجود وصیت نامه، ارائه کپی برابر اصل آن به همراه تأییدیه دادگاه (در صورت عادی بودن) لازم است.

مدارک اختصاصی بر اساس نوع دارایی (ماترک) و دیون متوفی

پس از آماده سازی مدارک عمومی، نوبت به جمع آوری اسناد اختصاصی مربوط به انواع دارایی ها و بدهی های متوفی می رسد. این بخش از مدارک لازم برای اظهارنامه مالیات بر ارث، بسته به نوع اموال، متفاوت است و نیاز به دقت ویژه ای دارد.

املاک و مستغلات

برای کلیه املاک و مستغلات متعلق به متوفی، از جمله زمین، آپارتمان، مغازه، ویلا و اراضی کشاورزی، مدارک زیر باید تهیه شود:

1. سند رسمی مالکیت: کپی برابر اصل سند تک برگ یا دفترچه ای ملک.
2. قولنامه معتبر: برای املاکی که سند رسمی ندارند و به صورت قولنامه ای معامله شده اند، ارائه قولنامه معتبر همراه با تأییدیه مراجع ذی صلاح.
3. پایان کار ساختمان: در صورت وجود، کپی برابر اصل گواهی پایان کار شهرداری.
4. گواهی ارزیابی از کارشناس رسمی دادگستری: در برخی موارد و برای تعیین ارزش روز ملک، این گواهی مورد نیاز خواهد بود.
5. قبوض عوارض نوسازی و مفاصاحساب شهرداری: برای اثبات عدم بدهی ملک به شهرداری.
6. گواهی های مربوط به اراضی کشاورزی یا باغات: در صورت وجود این نوع املاک، ارائه مدارک اختصاصی آن ها نیز الزامی است.

خودرو و سایر وسایل نقلیه موتوری

برای هرگونه وسیله نقلیه موتوری شامل خودرو، موتورسیکلت، تراکتور و ماشین آلات سنگین متعلق به متوفی، مدارک مالیات بر ارث خودرو شامل موارد زیر است:

1. سند مالکیت کمپانی و برگ سبز خودرو: کپی برابر اصل هر دو سند.
2. کارت شناسایی خودرو: کپی برابر اصل کارت خودرو.
3. گواهی عدم خلافی و مفاصاحساب عوارض سالیانه خودرو: برای اثبات عدم بدهی های مربوط به وسیله نقلیه.
4. مدارک بیمه شخص ثالث و بدنه: در صورت وجود، ارائه کپی بیمه نامه ها.

مطالبات و حساب های بانکی

دارایی های مالی متوفی در بانک ها و سایر موسسات اعتباری نیز مشمول مالیات بر ارث هستند و مدارک مالیات بر ارث حساب بانکی شامل موارد زیر است:

1. گواهی بانکی حاوی موجودی کلیه حساب های متوفی: این گواهی باید توسط بانک صادر شود و شامل موجودی انواع حساب ها (جاری، پس انداز، قرض الحسنه، سپرده سرمایه گذاری) در تاریخ دقیق فوت باشد.
2. گواهی سودهای متعلقه به سپرده ها: در صورت وجود سپرده های سرمایه گذاری، گواهی سودهای تعلق گرفته تا تاریخ فوت.
3. دفترچه های حساب بانکی: در صورت وجود، کپی از دفترچه های حساب.
4. اسناد مربوط به مطالبات متوفی: هرگونه سند یا مدرک مبنی بر طلب متوفی از اشخاص حقیقی یا حقوقی.

سهام، اوراق مشارکت و حق الامتیاز

برای اوراق بهادار و حقوق مالی متوفی، مدارک مالیات بر ارث سهام و سایر موارد به شرح زیر است:

1. گواهی سهام یا اوراق مشارکت: گواهی صادره از شرکت مربوطه یا کارگزاری بورس.
2. صورت وضعیت سهام: برای سهام بورسی، صورت وضعیت سهام در تاریخ فوت.
3. اسناد مربوط به حق الامتیازها: مدارک مربوط به مالکیت هرگونه حق الامتیاز.
4. گواهی سپرده گذاری نزد بورس کالا: در صورت وجود.

طلا، جواهرات و اشیای گرانبها

برای این دسته از اموال، ارائه فاکتور خرید یا گواهی ارزیابی از کارشناس معتبر ضروری است. در صورت نیاز، مدارک اثبات مالکیت نیز باید ارائه شود.

حق کسب و پیشه و سرقفلی

در صورت تعلق این حقوق به متوفی، مدارک مالیات بر ارث شامل:

1. جواز کسب یا پروانه فعالیت: کپی برابر اصل جواز.
2. اجاره نامه یا سند مالکیت محل کسب: برای اثبات مالکیت یا حقوق مربوط به محل کسب.
3. گواهی ارزیابی از کارشناس مربوطه: برای تعیین ارزش حق کسب و پیشه یا سرقفلی.

سایر اموال و دارایی ها

مدارک مالکیت هرگونه اموال منقول دیگر مانند لوازم منزل گرانبها، دستگاه ها و ابزار کار، مجموعه های هنری و هر مال دیگری که ارزش قابل توجهی دارد و در دسته های بالا قرار نمی گیرد، باید جمع آوری شود.

دیون و واجبات مالی و عبادی

وراث می توانند بدهی ها و برخی هزینه های متوفی را از ماترک کسر کنند. برای این منظور، ارائه مدارک کسر دیون از ماترک ضروری است:

1. اسناد اثبات بدهی های متوفی: مانند قراردادهای وام، رسیدهای طلب، احکام قطعی دادگاه ها یا هر سندی که بدهی متوفی را به اشخاص دیگر اثبات کند.
2. مدارک مربوط به هزینه های کفن و دفن: فاکتورهای معتبر و رسمی مربوط به کلیه هزینه های کفن و دفن، مراسم تشییع و ترحیم (در حدود عرف).
3. مدارک مربوط به واجبات مالی و عبادی: در صورت وجود، اسنادی دال بر هزینه های مربوط به حج، روزه یا نماز قضا شده متوفی.

تهیه صحیح و کامل تمامی مدارک، به خصوص گواهی انحصار وراثت و گواهی بانکی موجودی حساب ها در تاریخ فوت، نقش کلیدی در تسریع و تسهیل فرآیند اظهارنامه مالیات بر ارث و جلوگیری از جریمه های احتمالی دارد.

تفاوت قوانین و مدارک برای متوفیان قبل و بعد از سال ۱۳۹۵

همانطور که اشاره شد، قانون مالیات بر ارث در ایران دستخوش تغییرات مهمی در سال ۱۳۹۵ شد. این تغییرات بر روی نحوه تسلیم اظهارنامه، مدارک مورد نیاز و حتی نرخ های مالیاتی تأثیرگذار بوده است.

متوفیان قبل از سال ۱۳۹۵ (قانون قدیم)

برای افرادی که قبل از تاریخ ۱۳۹۵/۰۱/۰۱ فوت کرده اند، شرایط به شرح زیر است:

• عدم امکان ثبت الکترونیکی: اظهارنامه مالیات بر ارث برای این دسته از متوفیان، صرفاً به صورت حضوری و با مراجعه به اداره امور مالیاتی آخرین محل سکونت متوفی تسلیم می شود.
• فرم های کاغذی خاص: نیاز به تکمیل فرم های کاغذی مخصوص سازمان امور مالیاتی که در آن زمان مورد استفاده بوده است.
• نحوه ارزیابی اموال: ارزیابی اموال و کسر دیون و هزینه ها طبق ضوابط قانون قدیم مالیات های مستقیم صورت می گرفت.
• مدارک اختصاصی: ممکن است برای برخی از دارایی ها، مدارک متفاوتی نسبت به قانون جدید مورد نیاز باشد.

متوفیان بعد از سال ۱۳۹۵ (قانون جدید)

برای افرادی که از تاریخ ۱۳۹۵/۰۱/۰۱ به بعد فوت کرده اند، فرآیند به شکل نوین تری انجام می شود:

• امکان ثبت الکترونیکی: وراث می توانند از طریق سامانه اظهارنامه مالیات بر ارث، اقدام به ثبت اظهارنامه کنند.
• معرفی فرم های ۲۶ و ۳۴: این فرم ها برای ثبت اطلاعات ماترک و دیون متوفی طراحی شده اند.
• تفاوت در نرخ های مالیاتی: نرخ های مالیاتی بر اساس طبقات وراث و نوع دارایی ها تغییر کرده است.

توضیح کامل فرم های ۲۶ و ۳۴ اظهارنامه مالیات بر ارث و مدارک مرتبط

در قانون جدید مالیات بر ارث، دو فرم اصلی برای اظهارنامه مالیات بر ارث وجود دارد: فرم ۲۶ و فرم ۳۴. انتخاب هر یک از این فرم ها بستگی به زمان فوت متوفی و مدت زمان گذشته از آن دارد.

فرم ۲۶ اظهارنامه مالیات بر ارث

این فرم برای متوفیانی است که کمتر از یک سال از تاریخ فوت آن ها گذشته باشد.

• کاربرد و ویژگی ها: فرم ۲۶ این امکان را به وراث می دهد که علاوه بر ثبت تمامی دارایی ها، دیون محقق متوفی و هزینه های کفن و دفن (در حد عرف) و واجبات مالی و عبادی را نیز از ماترک کسر کنند. این موضوع می تواند به کاهش مالیات قابل پرداخت منجر شود.
• مدارک اختصاصی: برای اثبات دیون و هزینه ها در این فرم، ارائه فاکتورهای معتبر، رسیدهای پرداخت و اسناد رسمی بدهی ها از اهمیت بالایی برخوردار است.

فرم ۳۴ اظهارنامه مالیات بر ارث

این فرم برای متوفیانی است که بیش از یک سال از تاریخ فوت آن ها گذشته باشد.

• کاربرد و ویژگی ها: در فرم ۳۴، وراث امکان کسر دیون و هزینه های فوق الذکر را از ماترک متوفی ندارند. بنابراین، مالیات بر اساس ارزش خالص دارایی ها در زمان فوت محاسبه می شود.
• عدم نیاز به مدارک اثبات دیون و هزینه ها: از آنجا که در این فرم امکان کسر دیون و هزینه ها وجود ندارد، وراث نیازی به ارائه مدارک مربوط به آن ها نخواهند داشت.

جدول مقایسه ای: تفاوت های کلیدی بین فرم ۲۶ و ۳۴

ویژگی	فرم ۲۶	فرم ۳۴
زمان استفاده	کمتر از یک سال از فوت متوفی	بیشتر از یک سال از فوت متوفی
امکان کسر دیون و هزینه ها	دارد (کفن و دفن، واجبات مالی/عبادی، دیون)	ندارد
مدارک دیون و هزینه ها	الزامی است	ضروری نیست
هدف اصلی	تعیین ماترک خالص و مالیات پس از کسر کسورات	تعیین مالیات بر اساس ارزش ماترک بدون کسر کسورات (پس از مهلت یکساله)

راهنمای گام به گام تکمیل اظهارنامه الکترونیکی مالیات بر ارث با تأکید بر مدارک مورد نیاز هر مرحله

برای متوفیان بعد از سال ۱۳۹۵، فرآیند تسلیم اظهارنامه به صورت الکترونیکی از طریق سامانه مالیات بر ارث انجام می شود. آشنایی با این مراحل و مدارک لازم برای اظهارنامه مالیات بر ارث در هر گام، به شما در تکمیل صحیح آن کمک می کند.

مرحله اول: آماده سازی پیش نیازها

پیش از ورود به سامانه، باید ثبت نام در سامانه درگاه ملی خدمات مالیاتی (my.tax.gov.ir) را انجام داده و نام کاربری و رمز عبور دریافت کنید. این اطلاعات برای ورود به سامانه مالیات بر ارث ضروری است.

مرحله دوم: ورود به سامانه ersportal.tax.gov.ir

پس از آماده سازی پیش نیازها، با استفاده از نام کاربری و رمز عبور خود به سامانه اظهارنامه مالیات بر ارث وارد شوید. گزینه «کاربر برون سازمانی» را انتخاب کرده و دکمه ورود را کلیک کنید.

مرحله سوم: انتخاب نوع فرم

در این مرحله، بر اساس تاریخ فوت متوفی، باید یکی از فرم های ۲۶ یا ۳۴ را انتخاب کنید. اگر از تاریخ فوت کمتر از یک سال گذشته باشد، فرم ۲۶ را انتخاب نمایید. در غیر این صورت، فرم ۳۴ انتخاب شما خواهد بود. در صورت نیاز به ثبت دیون و هزینه ها (که فقط در مهلت یکساله پس از فوت مجاز است)، باید فرم ۲۶ را انتخاب کنید.

مرحله چهارم: تکمیل اطلاعات تسلیم کننده اظهارنامه

اطلاعات هویتی وکیل، ولی، امین یا قیم که در سامانه ثبت نام کرده اید، در کادرهای خاکستری نمایش داده می شود. پس از تأیید صحت این اطلاعات، مراحل بعدی را تکمیل کرده و روی «ثبت و ادامه» کلیک کنید. این اطلاعات باید با مدارک هویتی ارائه شده مطابقت داشته باشد.

مرحله پنجم: تکمیل اطلاعات متوفی

در این قسمت، باید اطلاعات هویتی کامل متوفی را وارد کنید، از جمله شماره ملی، تاریخ تولد، تاریخ فوت و اطلاعات مربوط به گواهی فوت. همچنین، مدارک محل سکونت متوفی (مانند قبوض یا سند ملک) باید با اطلاعات وارد شده مطابقت داشته باشند.

مرحله ششم: تکمیل اطلاعات وراث

اطلاعات هویتی تمامی وراث قانونی که در گواهی حصر وراثت ذکر شده اند، باید به دقت وارد شود. شماره و تاریخ گواهی حصر وراثت نیز در این بخش ثبت می گردد. اطمینان از صحت این اطلاعات برای جلوگیری از مشکلات بعدی ضروری است.

مرحله هفتم: ثبت اطلاعات ماترک متوفی

این مرحله، قلب اظهارنامه مالیات بر ارث است. جزئیات هر نوع دارایی متعلق به متوفی باید با دقت وارد شود. برای هر دسته از دارایی ها (املاک، خودرو، حساب بانکی، سهام و غیره)، باید از مدارک اختصاصی مربوطه استفاده و اطلاعات دقیق را ثبت کنید. در صورت وجود بیش از یک قلم دارایی از هر نوع، باید رکورد جدیدی برای آن ثبت شود.

مرحله هشتم: ثبت دیون و هزینه ها (فقط در فرم ۲۶)

همانطور که قبلاً توضیح داده شد، این بخش فقط در صورتی فعال است که فرم ۲۶ را انتخاب کرده باشید. در این قسمت، اطلاعات مربوط به دیون متوفی و هزینه های کفن و دفن و واجبات مالی و عبادی باید با استناد به فاکتورهای معتبر و اسناد مربوطه وارد شود. این مدارک به عنوان مدارک کسر دیون از ماترک شناخته می شوند و نقش مهمی در کاهش بار مالیاتی دارند.

مرحله نهم: بازبینی و تأیید نهایی

پس از تکمیل تمامی بخش ها، تمامی اطلاعات وارد شده را به دقت بازبینی کنید. هرگونه اشتباه در این مرحله می تواند فرآیند را طولانی تر کند. پس از اطمینان از صحت کامل اطلاعات، گزینه تأیید نهایی را کلیک کنید.

مرحله دهم: دریافت کد رهگیری و مراجعه حضوری

پس از تأیید نهایی، سامانه یک کد رهگیری به شما اختصاص می دهد. این کد رهگیری را به دقت یادداشت و نگهداری کنید. سپس، با در دست داشتن تمامی مدارک اصل که در طول فرآیند به آن ها اشاره شد، باید به اداره امور مالیاتی مربوطه مراجعه کنید تا پرونده شما به صورت فیزیکی نیز بررسی و تکمیل شود.

پس از تأیید نهایی اظهارنامه مالیات بر ارث و دریافت کد رهگیری، امکان ویرایش یا حذف اطلاعات وجود ندارد. در صورت نیاز به اصلاح، باید اظهارنامه جدیدی تکمیل و ثبت شود که اظهارنامه جدید ملاک سازمان خواهد بود.

نکات مهم و توصیه های کلیدی برای تهیه و ارائه مدارک

برای اطمینان از صحت و سرعت فرآیند، توجه به نکات زیر در تهیه و ارائه مدارک لازم برای اظهارنامه مالیات بر ارث حیاتی است:

• اصالت مدارک: تمامی مدارک باید به نام متوفی باشند و اصالت آن ها قابل تأیید باشد. کپی های برابر اصل، معمولاً مورد پذیرش هستند.
• مدارک گمشده یا در دسترس نبودن: اگر برخی از مدارک در دسترس نیستند (مانند اطلاعات حساب های بانکی نامشخص)، باید از نهادهای مربوطه استعلام گرفته یا در موارد خاص، با ارائه تعهدنامه و توضیح کامل به اداره مالیاتی، موضوع را پیگیری کرد. برای مثال، برای اطلاعات بانکی ناشناخته، می توانید نوع حساب را پس انداز و شماره حساب را فرضی وارد کنید و در مراجعه حضوری به اداره مالیاتی اطلاع دهید تا آن ها استعلام لازم را انجام دهند.
• تطابق اطلاعات: تمامی اطلاعات وارد شده در اظهارنامه باید کاملاً با اطلاعات موجود در مدارک مطابقت داشته باشد. عدم تطابق می تواند منجر به رد اظهارنامه یا تأخیر در فرآیند شود.
• دارایی های معاف از مالیات بر ارث: برخی از دارایی ها طبق قانون از پرداخت مالیات بر ارث معاف هستند، مانند حقوق بازنشستگی، مزایای پایان خدمت، دیه فوت و بیمه عمر. برای اثبات این معافیت ها، باید مدارک مربوطه (مانند گواهی بیمه عمر یا حکم بازنشستگی) را ارائه دهید.
• مشاوره تخصصی: پیچیدگی های قانون جدید مالیات بر ارث و تنوع دارایی ها می تواند فرآیند را دشوار سازد. توصیه می شود در صورت بروز هرگونه ابهام یا پیچیدگی، با یک وکیل متخصص در امور مالیات بر ارث یا کارشناس مالیاتی مشورت کنید.
• سازماندهی مدارک: قبل از مراجعه به اداره مالیاتی، تمامی مدارک را به صورت منظم و دسته بندی شده آماده کنید تا فرآیند بررسی سریع تر انجام شود.

نتیجه گیری

تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث و جمع آوری دقیق مدارک لازم برای اظهارنامه مالیات بر ارث، یک فرآیند پیچیده اما کاملاً ضروری است که وراث باید با دقت و آگاهی کامل آن را طی کنند. این مقاله با ارائه یک راهنمای جامع و گام به گام، تلاش کرد تا تمامی ابهامات مربوط به این موضوع را برطرف کرده و مسیر را برای شما هموار سازد. با پایبندی به نکات ذکر شده و استفاده صحیح از سامانه الکترونیکی، می توانید تکالیف مالیاتی خود را به درستی انجام داده و از بروز هرگونه جریمه یا تأخیر جلوگیری کنید. آمادگی کامل و داشتن تمامی مدارک، کلید یک فرآیند موفق و بی دغدغه است.