دادخواست ترک انفاق چیست؟ هر آنچه باید بدانید (مراحل و شرایط)
دادخواست ترک انفاق چیست؟ راهنمای جامع حقوقی و کیفری + مراحل و مدارک لازم
دادخواست ترک انفاق به معنای مطالبه قانونی نفقه از سوی افراد واجب النفقه (همسر، فرزندان، اقارب) در شرایطی است که فرد مسئول، با وجود توانایی مالی، از پرداخت آن خودداری کرده باشد. این دادخواست می تواند ابعاد حقوقی و کیفری داشته باشد و فردی که نفقه را ترک کرده، با ضمانت اجراهای قانونی از جمله حبس مواجه شود.
نفقه یکی از ارکان اساسی و حقوق مالی مهم در خانواده های ایرانی است که قانون گذار برای حمایت از اعضای خانواده، به ویژه زنان و فرزندان، آن را پیش بینی کرده است. در روابط زناشویی، پرداخت نفقه به زن در عقد دائم، از جمله تکالیف شرعی و قانونی مرد محسوب می شود. همچنین، نفقه فرزندان و در مواردی خاص، سایر اقارب، نیز از اهمیت بالایی برخوردار است و کوتاهی در انجام این وظیفه، می تواند تبعات حقوقی و کیفری جدی به همراه داشته باشد. آگاهی از مفهوم نفقه، شرایط تعلق آن، و نیز پیامدهای قانونی "ترک انفاق"، برای تمامی افراد جامعه، به خصوص کسانی که با این مسائل درگیر هستند، ضروری است. این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع، به بررسی دقیق تمامی ابعاد "دادخواست ترک انفاق"، از تعاریف پایه و مبانی قانونی گرفته تا مراحل عملی طرح شکایت و مدارک مورد نیاز، می پردازد تا خوانندگان بتوانند با درکی عمیق و کاربردی، حقوق و تکالیف خود را در این زمینه شناخته و در صورت لزوم، اقدامات قانونی لازم را به درستی انجام دهند.
درک مفاهیم پایه: نفقه و ترک انفاق
پیش از ورود به جزئیات دادخواست ترک انفاق، لازم است ابتدا مفاهیم بنیادین "نفقه" و "ترک انفاق" را به صورت دقیق و حقوقی تبیین کنیم تا پایه و اساس بحث روشن شود.
نفقه چیست؟
نفقه در لغت به معنای هزینه و خرج زندگی است، اما در اصطلاح حقوقی، به مجموعه نیازهای اساسی و متعارف فرد واجب النفقه اطلاق می شود که پرداخت آن بر عهده فردی دیگر قرار دارد. به صراحت تعریف شده است. این ماده بیان می کند: "نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض." این تعریف جامع، نشان دهنده گستردگی مصادیق نفقه است و تنها به چند مورد محدود نمی شود.
مصادیق نفقه شامل موارد زیر است:
- خوراک: تأمین غذای کافی و متناسب با شأن و عرف زن.
- پوشاک: تهیه لباس های مناسب برای فصول مختلف و متناسب با شأن زن.
- مسکن: فراهم آوردن محلی برای سکونت که متناسب با شأن زوجه باشد. این مکان باید دارای وسایل و اثاثیه ضروری زندگی نیز باشد.
- اثاث منزل: تأمین لوازم و وسایل ضروری برای زندگی در منزل.
- هزینه های درمانی و بهداشتی: شامل کلیه هزینه های مربوط به حفظ سلامت جسمی و روانی زن، از جمله ویزیت پزشک، دارو، جراحی های لازم و سایر خدمات بهداشتی.
- خادم: در صورتی که زن بر اساس عرف خانواده اش به خادم عادت داشته باشد یا به دلیل نقص عضو یا بیماری به آن نیاز داشته باشد، هزینه خادم نیز جزو نفقه محسوب می شود.
شرایط تعلق نفقه به زن:
مهم ترین شرط برای تعلق نفقه به زن، بودن رابطه زوجیت است. در ، زن حق نفقه ندارد، مگر اینکه در ضمن عقد شرط شده باشد یا عقد بر مبنای آن جاری شده باشد که این موضوع در ذکر شده است. همچنین، شرط اصلی دیگر برای استحقاق زن به نفقه، او از همسرش است. تمکین به معنای ایفای وظایف زناشویی است که شامل تمکین عام (سکونت در منزل مشترک، حسن معاشرت و همکاری در امور زندگی) و تمکین خاص (اجابت نیازهای زناشویی) می شود. در صورت عدم تمکین زن، بدون دلیل موجه قانونی، حق نفقه از او ساقط خواهد شد.
ترک انفاق چیست؟
ترک انفاق به معنای و عدم انجام وظیفه قانونی و شرعی پرداخت نفقه توسط فرد مسئول، با وجود توانایی مالی و استحقاق دریافت کننده است. به بیان ساده، زمانی که مردی ملزم به پرداخت نفقه به همسر یا سایر افراد واجب النفقه خود است، اما عمداً و بدون دلیل موجه از این کار سر باز می زند، مرتکب جرم ترک انفاق شده است. مبنای قانونی ترک انفاق، علاوه بر ، در نیز به صراحت جرم انگاری شده و برای آن ضمانت اجرای کیفری پیش بینی گردیده است.
تفاوت نفقه و ترک انفاق در این است که که به افراد واجب النفقه تعلق می گیرد، در حالی که که ناشی از عدم پرداخت این حق توسط فرد مسئول است. به عبارت دیگر، نفقه ماهیت اثباتی (وجود یک حق) دارد و ترک انفاق ماهیت سلبی (عدم انجام یک وظیفه) دارد.
شرایط تحقق جرم ترک انفاق و موارد استثنا
برای اینکه عمل "ترک انفاق" از سوی قانون جرم محسوب شود و فرد مسئول با مجازات کیفری مواجه گردد، باید شرایط خاصی محقق شود. همچنین، مواردی وجود دارد که با وجود عدم پرداخت نفقه، زن همچنان مستحق دریافت آن است و عدم تمکین او موجه تلقی می شود.
شرایط اصلی تحقق جرم ترک انفاق
جرم ترک انفاق، یک جرم مقید به نتیجه و عمدی است؛ به این معنا که فرد باید قصد عدم پرداخت نفقه را داشته باشد و نتیجه عدم پرداخت نیز محقق شود. شرایط کلیدی برای تحقق این جرم عبارتند از:
- وجود رابطه زوجیت دائم: همانطور که پیشتر ذکر شد، پرداخت نفقه به زن، اساساً در عقد دائم بر عهده مرد است. در عقد موقت، تنها در صورت شرط ضمن عقد، نفقه به زن تعلق می گیرد و در صورت عدم پرداخت، ماهیت حقوقی داشته و جرم کیفری محسوب نمی شود.
- تمکین عام و خاص زن: زن باید به وظایف زناشویی خود عمل کرده باشد.
- تمکین عام: به معنای زندگی در منزل مشترک، حسن معاشرت با همسر، و پذیرش ریاست مرد بر خانواده در چارچوب قانون و شرع است.
- تمکین خاص: به معنای اجابت نیازهای جنسی و زناشویی مرد است.
اثبات تمکین زن بر عهده خود اوست، مگر اینکه مرد ادعای عدم تمکین کند که در این صورت، بار اثبات عدم تمکین بر عهده مرد خواهد بود.
- استطاعت مالی مرد برای پرداخت نفقه: مرد باید توانایی مالی برای پرداخت نفقه را داشته باشد. اگر مرد به دلیل فقر یا ناتوانی مالی، قادر به پرداخت نفقه نباشد، عمل او جرم کیفری محسوب نمی شود، بلکه صرفاً جنبه حقوقی پیدا می کند. ؛ اما معمولاً در دادگاه ها، اصل بر توانایی مرد برای پرداخت نفقه است و اگر مرد ادعای عدم استطاعت مالی دارد، باید آن را اثبات کند.
- عدم پرداخت نفقه توسط مرد: مرد باید عمداً و بدون هیچ دلیل موجهی از پرداخت نفقه خودداری کرده باشد. این خودداری باید در مورد (نفقه ایام فعلی) باشد.
دلایل موجه عدم تمکین زن (که حق نفقه را ساقط نمی کند)
در برخی شرایط، زن می تواند بدون اینکه حق نفقه خود را از دست بدهد، از تمکین خودداری کند. این موارد استثنایی هستند که قانون گذار برای حمایت از زن پیش بینی کرده است:
- حق حبس زوجه: ، اگر زن مهریه اش را دریافت نکرده باشد، می تواند تا قبل از نزدیکی، از ایفاء وظایف زناشویی (تمکین خاص) خودداری کند. در این مدت، حق نفقه او پابرجاست و مرد مکلف به پرداخت نفقه است. این حق، تنها مربوط به مهریه حال و عندالمطالبه است.
- بیماری های مسری یا خطرناک زوج: اگر مرد مبتلا به بیماری های خطرناک یا مسری باشد که برای سلامت زن خطرآفرین باشد، زن می تواند از تمکین خودداری کند و همچنان مستحق نفقه خواهد بود.
- ضرر بدنی، مالی یا حیثیتی ناشی از تمکین: مقرر می دارد: "اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد، زن می تواند مسکن جداگانه اختیار کند و در صورت اثبات مظنه ضرر مزبور، دادگاه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل مزبور معذور است نفقه بر عهده شوهر خواهد بود." این ضرر باید به تشخیص دادگاه اثبات شود.
- تعیین منزل جداگانه توسط زوجه به حکم دادگاه: در صورتی که دادگاه با توجه به دلایل موجه، به زن اجازه دهد در منزل جداگانه سکونت کند (مثلاً به دلیل سوءرفتار مرد یا موارد ماده ۱۱۱۵)، زن همچنان مستحق نفقه خواهد بود.
بسیار مهم است که بدانیم هر یک از این دلایل موجه باید در دادگاه صالح اثبات شود. صرف ادعای زن برای عدم تمکین، بدون پشتوانه قانونی و اثباتی، منجر به از دست رفتن حق نفقه او خواهد شد.
ضمانت اجراهای قانونی ترک انفاق
ترک انفاق از جمله مسائلی است که قانون گذار برای آن هم ضمانت اجرای حقوقی و هم ضمانت اجرای کیفری در نظر گرفته است. این دو نوع ضمانت اجرا، مسیرهای متفاوتی برای پیگیری قانونی هستند که زن یا سایر افراد واجب النفقه می توانند از آن ها بهره مند شوند.
1. ضمانت اجرای کیفری ترک انفاق
قانون گذار با هدف حمایت از خانواده و جلوگیری از تضییع حقوق اعضای آن، ترک انفاق را جرم انگاری کرده است. این جنبه از ترک انفاق، ماهیت جزایی دارد و منجر به مجازات فرد مسئول خواهد شد.
- جرم انگاری ترک انفاق: به صراحت ترک انفاق را جرم دانسته و مقرر می دارد: "هر کس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه شش محکوم می شود. تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و در صورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزائی یا اجرای مجازات موقوف می شود."
- مجازات قانونی: طبق این ماده، مجازات ترک انفاق، است. حبس تعزیری درجه شش، معمولاً شامل می شود.
- شرایط لازم برای شکایت کیفری:
- جرم ترک انفاق از جمله جرایم قابل گذشت است؛ یعنی تعقیب و رسیدگی به آن منوط به شکایت زن (شاکی خصوصی) است و در صورت انصراف او در هر مرحله ای، رسیدگی متوقف خواهد شد.
- مرد باید توانایی مالی پرداخت نفقه را داشته باشد. اگر ناتوان باشد، جنبه کیفری منتفی است.
- زن باید تمکین عام و خاص از همسر خود داشته باشد (مگر در موارد موجه عدم تمکین که پیش تر ذکر شد).
- تفکیک نفقه حال و گذشته در شکایت کیفری: نکته بسیار مهم این است که شکایت کیفری ترک انفاق، . به عبارت دیگر، زن نمی تواند برای نفقه معوقه (گذشته) خود، شکایت کیفری مطرح کند؛ بلکه مطالبه نفقه گذشته صرفاً از طریق امکان پذیر است. این موضوع به دلیل ماهیت جرم ترک انفاق است که "ترک فعل" در زمان حال محسوب می شود.
2. ضمانت اجرای حقوقی ترک انفاق
علاوه بر جنبه کیفری، ترک انفاق دارای ضمانت اجرای حقوقی نیز هست که به زن امکان می دهد نفقه خود را به صورت مالی مطالبه کند.
- دادخواست مطالبه نفقه معوقه: زن می تواند برای مطالبه نفقه گذشته خود که از زمان شروع زندگی مشترک یا از تاریخی که مرد از پرداخت نفقه خودداری کرده و زن تمکین داشته است، تا زمان حال، به دادگاه خانواده ارائه دهد. در این صورت، دادگاه با جلب نظر کارشناس، میزان نفقه معوقه را تعیین و حکم به پرداخت آن صادر می کند.
- دادخواست مطالبه نفقه جاریه: زن می تواند علاوه بر نفقه گذشته، برای خود نیز دادخواست حقوقی ارائه دهد. در این حالت، دادگاه مبلغی را به عنوان نفقه ماهانه تعیین کرده و مرد را ملزم به پرداخت آن به صورت مستمر می کند.
- حق طلاق زن به دلیل عسر و حرج ناشی از ترک انفاق: یکی از مهم ترین ضمانت اجراهای حقوقی ترک انفاق، است. مقرر می دارد: "در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه و عدم امکان اجراء حکم محکمه و الزام او به دادن نفقه، زن می تواند برای طلاق به حاکم رجوع کند و حاکم شوهر را اجبار به طلاق می نماید. همچنین است در صورت عجز شوهر از دادن نفقه." ترک انفاق طولانی مدت می تواند به عنوان برای زن تلقی شود و زن با اثبات آن، می تواند از دادگاه درخواست طلاق کند.
- سایر حقوق مالی زن: ترک انفاق ممکن است در کنار سایر حقوق مالی زن مانند مهریه، جهیزیه و اجرت المثل ایام زوجیت نیز مورد مطالبه قرار گیرد.
نحوه طرح دادخواست و شکایت ترک انفاق (گام به گام)
پیگیری حقوقی و کیفری ترک انفاق مستلزم رعایت مراحل قانونی خاصی است. آشنایی با این مراحل به افراد کمک می کند تا به درستی و با آگاهی کامل، حقوق خود را مطالبه کنند.
مراحل شکایت کیفری ترک انفاق
اگر زن قصد دارد از جنبه کیفری ترک انفاق را پیگیری کند، باید مراحل زیر را طی کند:
- تنظیم شکواییه: اولین گام، تنظیم شکواییه (کیفری) است. در شکواییه باید مشخصات کامل شاکی (زن) و مشتکی عنه (مرد)، شرح دقیق واقعه (زمان و نحوه ترک انفاق)، دلایل و مستندات (از جمله سند ازدواج، شهادت شهود، مدارک دال بر استطاعت مالی مرد و تمکین زن) و خواسته (مجازات کیفری مرد) به وضوح ذکر شود. این شکواییه باید با دقت و توسط وکیل یا فرد مطلع تنظیم شود.
- ثبت شکواییه از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: پس از تنظیم شکواییه، باید آن را به همراه مدارک لازم، از طریق یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی در سراسر کشور ثبت کرد. این دفاتر مسئول ثبت الکترونیکی اوراق قضایی و ارسال آن ها به مراجع قضایی ذی ربط هستند.
- ارجاع به دادسرا، تحقیقات مقدماتی و احضار زوج: شکواییه پس از ثبت، به دادسرای محل اقامت زوج یا محل وقوع جرم (دادسرای مربوط به دادگاه خانواده) ارجاع می شود. بازپرس یا دادیار مسئول، تحقیقات مقدماتی را آغاز می کند. در این مرحله، زن برای ارائه توضیحات و مستندات احضار می شود. سپس مرد نیز برای ارائه دفاعیات و ادله خود احضار خواهد شد.
- صدور قرار جلب به دادرسی یا منع تعقیب: پس از تکمیل تحقیقات، اگر بازپرس دلایل کافی برای وقوع جرم و انتساب آن به مرد را احراز کند، صادر می کند و پرونده برای رسیدگی و صدور حکم به دادگاه کیفری (معمولاً دادگاه کیفری دو) ارسال می شود. در غیر این صورت، صادر خواهد شد که زن می تواند به آن اعتراض کند.
- رسیدگی در دادگاه کیفری و صدور حکم: پس از ارجاع پرونده به دادگاه کیفری، جلسات رسیدگی برگزار می شود. زن و مرد می توانند در این جلسات حاضر شده و دفاعیات خود را ارائه دهند. دادگاه پس از بررسی تمامی شواهد و مدارک، حکم مقتضی را صادر می کند که در صورت اثبات جرم، می تواند شامل حبس برای مرد باشد.
مراحل دادخواست حقوقی مطالبه نفقه
برای مطالبه نفقه معوقه یا جاریه از طریق حقوقی، مراحل زیر باید طی شود:
- تنظیم دادخواست: زن باید یک با موضوع "مطالبه نفقه معوقه" و/یا "مطالبه نفقه جاریه" تنظیم کند. در این دادخواست نیز مشخصات طرفین، شرح خواسته (تعیین و پرداخت نفقه از تاریخ مشخص)، دلایل و مستندات (سند ازدواج، مدارک اثبات تمکین، استشهادیه و غیره) و درخواست جلب نظر کارشناس برای تعیین میزان نفقه، باید قید شود.
- ثبت دادخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: همانند شکواییه کیفری، دادخواست حقوقی نیز باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت و به دادگاه خانواده محل صلاحیت دار ارسال شود.
- ارجاع به دادگاه خانواده و تشکیل جلسه رسیدگی: پرونده پس از ثبت، به یکی از شعب دادگاه خانواده ارجاع می گردد و تاریخ جلسه رسیدگی به طرفین ابلاغ می شود. در این جلسات، طرفین می توانند حضور یافته و ادله و دفاعیات خود را ارائه دهند.
- تعیین کارشناس جهت برآورد مبلغ نفقه: در اکثر پرونده های مطالبه نفقه، دادگاه برای تعیین میزان نفقه، موضوع را به ارجاع می دهد. کارشناس با بررسی وضعیت مالی مرد، شغل و درآمد او، شأن و موقعیت اجتماعی زن، و نیازهای متعارف زندگی، مبلغ نفقه را تعیین و به دادگاه گزارش می دهد. طرفین می توانند به نظر کارشناس اعتراض کنند.
- صدور حکم و مراحل اجرای حکم: پس از دریافت نظریه کارشناس و بررسی سایر دلایل، دادگاه حکم مقتضی را صادر می کند. در صورت محکومیت مرد به پرداخت نفقه، و در صورت عدم پرداخت داوطلبانه، زن می تواند از طریق ، درخواست (حساب بانکی، حقوق، ملک، خودرو و…) یا حتی را نماید تا نفقه مطالبه شده وصول شود.
مدارک لازم برای اثبات ترک انفاق
جمع آوری و ارائه مدارک مستند، نقش حیاتی در اثبات ادعای ترک انفاق، چه در مسیر کیفری و چه در مسیر حقوقی، دارد. مهم ترین مدارک لازم عبارتند از:
- سند ازدواج: اصلی ترین مدرک برای اثبات رابطه زوجیت دائم.
- مدارک شناسایی طرفین: شناسنامه و کارت ملی شاکی و مشتکی عنه/خوانده.
- استشهادیه محلی:
استشهادیه، برگه ای است که در آن، چند نفر از افراد مطلع و معتمد محلی (همسایگان، بستگان نزدیک و…)، با شهادت کتبی خود، تأیید می کنند که مرد از تاریخ مشخصی نفقه همسر خود را پرداخت نکرده است و زن نیز در منزل مشترک سکونت داشته و تمکین می کرده است. این سند باید توسط شهود امضا شده و در صورت لزوم، توسط مراجع رسمی (مانند دفاتر اسناد رسمی) تأیید شود. استشهادیه به خصوص در پرونده های کیفری، برای اثبات عنصر "عدم پرداخت" و "تمکین" از اهمیت بالایی برخوردار است.
- صورتجلسه پلیس (در صورت خروج از منزل یا حوادث مشابه):
اگر مرد زن را از منزل مشترک اخراج کرده یا زن به دلیل خشونت و آزار و اذیت مرد، مجبور به ترک منزل شده و این موضوع به پلیس گزارش شده باشد، صورتجلسه پلیس تنظیم شده در آن زمان، می تواند مدرک مهمی برای اثبات عدم پرداخت نفقه و وضعیت زندگی زن باشد.
- فیش ها و صورتحساب های بانکی:
ارائه صورتحساب های بانکی زن که نشان دهنده عدم واریز وجهی از سوی مرد به عنوان نفقه در یک دوره زمانی مشخص است، می تواند دلیل محکمی برای اثبات ترک انفاق باشد. همچنین، اگر مرد ادعا می کند نفقه را پرداخت کرده، باید با ارائه فیش های واریز یا رسیدهای پرداخت، ادعای خود را ثابت کند.
- پیامک ها، ایمیل ها یا مکاتبات:
هرگونه پیامک، ایمیل یا مکاتبه رسمی که زن در آن از مرد درخواست نفقه کرده و مرد به آن پاسخ منفی داده یا بی اعتنایی کرده باشد، می تواند به عنوان مدرک اثباتی در دادگاه ارائه شود. این مدارک باید از اعتبار کافی برخوردار باشند و قابلیت استناد داشته باشند.
- شهادت شهود:
شهادت دو نفر شاهد عاقل، بالغ، عادل و مطلع به صورت حضوری در دادگاه، می تواند نقش مؤثری در اثبات ترک انفاق ایفا کند. شهود باید به صورت مستقیم از وضعیت زندگی زوجین و عدم پرداخت نفقه اطلاع داشته باشند. شهادت آن ها به ویژه در اثبات تمکین زن و عدم پرداخت نفقه توسط مرد، بسیار کمک کننده است.
- مدارک مربوط به تمکین (در صورت وجود):
اگر زن برای اثبات تمکین خود مدارکی مانند گواهی پزشک (در صورت نیاز به اثبات سلامت جسمانی)، یا حکم دادگاه مبنی بر تعیین منزل جداگانه به دلایل موجه را در اختیار دارد، می تواند آن ها را نیز به عنوان ضمائم شکواییه یا دادخواست ارائه کند.
جدول زیر، تفاوت های کلیدی بین شکایت کیفری و دادخواست حقوقی ترک انفاق را به طور خلاصه نشان می دهد:
| ویژگی | شکایت کیفری ترک انفاق | دادخواست حقوقی مطالبه نفقه |
|---|---|---|
| مبنا | جرم انگاری عدم پرداخت نفقه (ماده 53 قانون حمایت خانواده) | حقوق مالی زن (ماده 1107 قانون مدنی) |
| هدف | مجازات فرد خاطی (حبس) | وصول مطالبات مالی (نفقه) |
| مرجع رسیدگی | دادسرا و دادگاه کیفری | دادگاه خانواده |
| نوع نفقه قابل مطالبه | فقط نفقه "حال" | نفقه "معوقه" و "جاریه" |
| آثار عدم پرداخت | حبس تعزیری | اجرای حکم (توقیف اموال، جلب) و حق طلاق زن |
| قابل گذشت بودن | بله (با گذشت شاکی، پرونده مختومه می شود) | خیر (مطالبه یک حق مالی است) |
نفقه فرزندان و اقارب
علاوه بر نفقه همسر، قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، پرداخت نفقه به فرزندان و در مواردی خاص به سایر اقارب را نیز پیش بینی کرده است. این نوع نفقه دارای تفاوت هایی با نفقه زوجه است.
مسئول پرداخت نفقه فرزندان و اقارب
مسئولیت پرداخت نفقه فرزندان و اقارب، بر اساس درجه قرابت و توانایی مالی افراد، به ترتیب خاصی در مشخص شده است:
- نفقه اولاد بر عهده پدر است.
- (با رعایت الاقرب فالاقرب، یعنی نزدیک ترین جد پدری).
- و اگر چند نفر از اجداد و جدات مزبور از حیث درجه اقربیت مساوی باشند، نفقه را باید به حصه متساوی تأدیه کنند.
اقارب واجب النفقه شامل پدر، مادر، اجداد، فرزندان و نوادگان می شوند، مشروط بر آنکه از توانایی مالی برخوردار نباشند و نفقه دهنده توانایی پرداخت داشته باشد.
شرایط تعلق نفقه به فرزندان و اقارب
برای تعلق نفقه به فرزندان و اقارب، دو شرط اساسی وجود دارد:
- شخص مطالبه کننده نفقه (فرزند یا هر یک از اقارب) باید فقیر باشد؛ به این معنا که مال کافی برای تأمین معیشت خود را نداشته باشد و قادر به تأمین معاش خود از طریق کار کردن نیز نباشد. در این خصوص مقرر می دارد: "کسی مستحق نفقه است که ندار بوده و نتواند به وسیله اشتغال به شغلی، وسایل معیشت خود را فراهم سازد."
- فرد مسئول پرداخت نفقه (پدر، مادر، اجداد) باید توانایی مالی برای پرداخت آن را داشته باشد.
نکته مهم در مورد این است که اگر شاغل نباشند و ازدواج نکرده باشند، نفقه آن ها تا زمان ازدواج بر عهده پدر است. اما ، معمولاً تا رسیدن به سن بلوغ (15 سال تمام قمری) یا پایان تحصیلات عالی (در صورت اشتغال به تحصیل و عدم توانایی مالی) مستحق نفقه هستند.
تفاوت مطالبه نفقه فرزند/اقارب با نفقه زوجه
یک تفاوت کلیدی و بسیار مهم در مطالبه نفقه فرزندان و اقارب در مقایسه با نفقه زوجه وجود دارد:
بر اساس ، "زوجه در هر حال می تواند برای نفقه گذشته خود اقامه دعوی نماید ولی اقارب فقط نسبت به آتیه می توانند مطالبه نفقه نمایند." این بدان معناست که:
- و دادگاه تنها می تواند برای نفقه آینده (جاریه) حکم صادر کند.
- و نمی توان برای نفقه گذشته آن ها شکایت کیفری کرد.
نحوه طرح دادخواست مطالبه نفقه فرزند
مراحل طرح دادخواست مطالبه نفقه فرزندان، مشابه دادخواست حقوقی مطالبه نفقه زوجه است. مادر یا قیم فرزند، می تواند به عنوان خواهان، از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواستی با موضوع "مطالبه نفقه فرزند" به دادگاه خانواده ارائه دهد. دادگاه پس از بررسی شرایط و با جلب نظر کارشناس، میزان نفقه را تعیین و حکم به پرداخت آن از سوی فرد مسئول (پدر یا سایر اقارب) صادر می کند.
نکات تکمیلی و سوالات متداول
در ادامه به برخی از سوالات رایج و نکات کلیدی در مورد دادخواست ترک انفاق پاسخ می دهیم تا ابهامات موجود در این زمینه رفع شود و دید جامع تری ارائه گردد.
آیا ترک انفاق باعث طلاق می شود؟
بله، به صراحت این حق را برای زن در نظر گرفته است. اگر مرد از دادن نفقه خودداری کند و با وجود حکم دادگاه، باز هم امکان الزام او به پرداخت نفقه وجود نداشته باشد، یا اینکه مرد توانایی مالی برای پرداخت نفقه را نداشته باشد، زن می تواند به حاکم (دادگاه) رجوع کرده و درخواست طلاق کند. این درخواست طلاق معمولاً بر مبنای زن استوار است. عسر و حرج به وضعیتی گفته می شود که ادامه زندگی مشترک برای زن غیرقابل تحمل باشد. ترک انفاق طولانی مدت و عدم تأمین نیازهای اولیه زندگی، قطعاً مصداق بارز عسر و حرج محسوب می شود و زن می تواند با اثبات آن، حتی بدون رضایت مرد، از دادگاه تقاضای طلاق نماید. در این موارد، طلاق از نوع نخواهد بود، بلکه از نوع است که در آن زن بخشی از حقوق مالی خود را (معمولاً کمتر از مهریه) به مرد می بخشد تا رضایت او را جلب کند، یا دادگاه مستقلاً حکم طلاق را صادر می کند.
آیا زن می تواند برای نفقه گذشته شکایت کیفری کند؟
خیر، و شامل نفقه گذشته (معوقه) نمی شود. ماهیت جرم ترک انفاق، "ترک فعل" در زمان حال است و به معنای عدم انجام وظیفه در زمان حاضر است. بنابراین، اگر زن قصد مطالبه نفقه گذشته خود را دارد، باید از طریق اقدام کند. این موضوع یک تفاوت اساسی بین جنبه حقوقی و کیفری ترک انفاق است که باید به آن توجه داشت.
مدت زمان رسیدگی به پرونده ترک انفاق چقدر است؟
مدت زمان رسیدگی به پرونده های ترک انفاق، بسته به عوامل مختلفی از جمله حجم کاری شعب دادگستری، پیچیدگی پرونده، کامل بودن مدارک، تعداد جلسات رسیدگی، نیاز به کارشناسی و اعتراض به نظریه کارشناس و حتی همکاری یا عدم همکاری طرفین، متفاوت است. به طور کلی، نمی توان یک زمان دقیق و ثابت را برای همه پرونده ها مشخص کرد. اما در حالت عادی، مراحل اولیه شکایت کیفری در دادسرا ممکن است از چند هفته تا چند ماه به طول انجامد و پس از آن، رسیدگی در دادگاه کیفری نیز می تواند چندین ماه ادامه یابد. در خصوص دادخواست حقوقی مطالبه نفقه نیز، معمولاً حداقل برای رسیدگی اولیه و صدور حکم زمان لازم است. در صورت نیاز به کارشناسی و اعتراض به آن، این زمان ممکن است افزایش یابد. می تواند به تسریع روند پرونده و جلوگیری از اتلاف وقت کمک شایانی کند.
نقش وکیل در پرونده ترک انفاق چیست؟
نقش وکیل در پرونده های ترک انفاق، چه حقوقی و چه کیفری، بسیار حیاتی و پررنگ است. یک وکیل متخصص خانواده می تواند:
- توضیح کامل حقوق و تکالیف، ارزیابی شرایط پرونده و ارائه بهترین مسیر قانونی.
- نگارش صحیح و کامل اوراق قضایی با رعایت تمامی نکات حقوقی.
- راهنمایی برای جمع آوری تمامی مستندات لازم و طبقه بندی آن ها.
- دفاع مؤثر از موکل در تمامی مراحل رسیدگی در دادسرا و دادگاه.
- انجام تمامی امور اداری و قضایی، از جمله پیگیری وضعیت پرونده، دریافت نظریه کارشناس و اعتراض به آن، و حضور در جلسات اجرای احکام.
- با آگاهی از رویه های قضایی و انجام صحیح و به موقع اقدامات، وکیل می تواند به سرعت بخشیدن به روند پرونده کمک کند.
هزینه دادخواست ترک انفاق شامل چه مواردی است؟
هزینه های مربوط به دادخواست ترک انفاق شامل موارد مختلفی می شود:
- شامل هزینه های قانونی ثبت شکواییه یا دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و دادگاه که بر اساس تعرفه قوه قضاییه محاسبه می شود.
- در پرونده های حقوقی نفقه، برای تعیین میزان نفقه، دادگاه موضوع را به کارشناس رسمی ارجاع می دهد که هزینه آن بر عهده خواهان است و در نهایت می تواند از خوانده مطالبه شود.
- حق الوکاله وکیل که بر اساس توافق بین موکل و وکیل تعیین می شود. این هزینه می تواند بر اساس تعرفه کانون وکلا یا به صورت توافقی باشد.
- شامل هزینه های جانبی مانند تهیه کپی مدارک، هزینه پست، و در صورت لزوم، هزینه ایاب و ذهاب.
آیا مرد می تواند اثبات کند که نفقه پرداخت کرده است؟
بله، بار اثبات پرداخت نفقه، بر عهده مرد است. مدارکی که مرد می تواند ارائه دهد، شامل موارد زیر است:
- اگر نفقه به صورت ماهانه به حساب زن واریز شده باشد، فیش های واریزی معتبرترین مدرک هستند.
- اگر نفقه به صورت نقدی پرداخت شده، رسیدهای کتبی که به امضای زن رسیده باشند.
- افرادی که شاهد پرداخت نفقه توسط مرد بوده اند.
- اگر زن در حضور دادگاه یا به صورت کتبی اقرار به دریافت نفقه کند.
- هرگونه مدرک الکترونیکی که نشان دهنده پرداخت نفقه یا رضایت زن از عدم دریافت نفقه باشد.
سوالات متداول
1. نفقه و انفاق چه تفاوتی با هم دارند؟
در اصطلاح حقوقی و کاربرد عامیانه، کلمات "نفقه" و "انفاق" تقریباً به یک معنا به کار می روند و اغلب به جای یکدیگر استفاده می شوند. با این حال، می توان گفت "نفقه" بیشتر به حق مالی مشخصی اشاره دارد که طبق قانون به افراد واجب النفقه تعلق می گیرد، در حالی که "انفاق" به معنای کلی ترِ "خرج کردن" و "تأمین معاش" است. در متون قانونی، "نفقه" رایج تر است. "ترک انفاق" نیز به معنای عدم پرداخت همین "نفقه" است.
2. آیا ترک نفقه از فرزندان نیز جرم کیفری محسوب می شود؟
بله، بر اساس ، اگر فردی با داشتن استطاعت مالی، از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه (از جمله فرزندان) امتناع کند، به حبس تعزیری درجه شش محکوم می شود. بنابراین، ترک نفقه فرزندان نیز دارای جنبه کیفری است و مادر یا قیم فرزند می تواند شکایت کیفری را مطرح کند. البته، این شکایت نیز قابل طرح است و نه نفقه گذشته.
3. اگر مرد ادعای عدم استطاعت مالی کند، آیا باز هم می تواند مجازات شود؟
خیر. یکی از ، برای پرداخت نفقه است. اگر مرد بتواند در دادگاه ثابت کند که به دلیل فقر یا ناتوانی مالی قادر به پرداخت نفقه نیست، عمل او جنبه کیفری پیدا نمی کند. در چنین شرایطی، شکایت کیفری منتفی می شود و زن تنها می تواند از طریق دادخواست حقوقی مطالبه نفقه کند. بار اثبات عدم استطاعت مالی نیز بر عهده مرد است.
4. در صورت استفاده زن از حق حبس، آیا نفقه به او تعلق می گیرد؟
بله، حق حبس به زن این اجازه را می دهد که تا زمان دریافت کامل مهریه (در مهریه حال و عندالمطالبه)، از تمکین خاص (ایفای وظایف زناشویی) خودداری کند. در این مدت، نفقه به او تعلق می گیرد و عدم پرداخت نفقه در این شرایط نیز می تواند مصداق ترک انفاق و دارای ضمانت اجراهای قانونی باشد.
5. تفاوت نفقه در عقد دائم و عقد موقت چیست؟
در ، پرداخت نفقه به زن یکی از تکالیف اصلی و قانونی مرد است، مشروط به تمکین زن. اما در ، زن اساساً ، مگر اینکه پرداخت نفقه به صراحت در ضمن عقد شرط شده باشد یا عقد بر مبنای آن جاری شده باشد (). در صورت عدم پرداخت نفقه در عقد موقت (که شرط شده باشد)، تنها جنبه حقوقی دارد و نمی توان برای آن شکایت کیفری ترک انفاق مطرح کرد.
نتیجه گیری
دادخواست ترک انفاق، چه از بعد حقوقی و چه از بعد کیفری، ابزاری قانونی برای حمایت از حقوق مالی افراد واجب النفقه در خانواده است. آگاهی دقیق از مفهوم نفقه، شرایط تحقق جرم ترک انفاق، دلایل موجه عدم تمکین و همچنین تفکیک نفقه حال و گذشته، امری ضروری برای پیگیری مؤثر این دعاوی است. مراحل شکایت کیفری و دادخواست حقوقی، هر یک رویه و مستندات خاص خود را می طلبد و جمع آوری دقیق مدارکی همچون سند ازدواج، استشهادیه، فیش های بانکی و شهادت شهود، نقش تعیین کننده ای در موفقیت پرونده ایفا می کند.
با توجه به پیچیدگی های قوانین خانواده و رویه های قضایی، اکیداً توصیه می شود در صورت مواجهه با مسئله ترک انفاق، پیش از هرگونه اقدام، با یک وکیل متخصص خانواده مشاوره حقوقی انجام دهید. مشاوره با وکیل نه تنها به شما در درک کامل حقوق و تکالیفتان کمک می کند، بلکه راهنمایی های لازم را برای طی کردن صحیح و بهینه مراحل قانونی، جمع آوری مدارک مورد نیاز و ارائه دفاعیات مؤثر ارائه خواهد داد. این اقدام، به شما کمک می کند تا با اطمینان و اثربخشی بیشتری به احقاق حقوق خود بپردازید و از اتلاف وقت و انرژی در مسیرهای نادرست جلوگیری کنید.
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "دادخواست ترک انفاق چیست؟ هر آنچه باید بدانید (مراحل و شرایط)" هستید؟ با کلیک بر روی قوانین حقوقی، آیا به دنبال موضوعات مشابهی هستید؟ برای کشف محتواهای بیشتر، از منوی جستجو استفاده کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "دادخواست ترک انفاق چیست؟ هر آنچه باید بدانید (مراحل و شرایط)"، کلیک کنید.