زدن زن چه حکمی دارد؟ | حکم شرعی و قانونی کامل و جامع
زدن زن چه حکمی دارد
در آموزه های اسلامی، اصل بر حفظ کرامت انسانی و ایجاد محیطی سرشار از آرامش و مودت در خانواده است. از این رو، زدن و آزار جسمی زن به طور کلی نهی شده و با روح و اهداف کلان شریعت در تضاد است. با این حال، بحث «زدن زن» در اسلام عمدتاً حول محور تفسیر آیه ۳۴ سوره نساء شکل گرفته است که به «نشوز» زن و مراحل برخورد با آن می پردازد. فقها و مفسران برای این آیه شرایط و محدودیت های بسیار سخت گیرانه ای قائل شده اند که عملاً هرگونه آسیب رسانی جسمی را ممنوع می کند و حتی برخی مفسران معاصر، «ضرب» را در این آیه به معنای غیرفیزیکی تفسیر کرده اند.
پرسش «زدن زن چه حکمی دارد؟» یکی از مباحث حساس و چالش برانگیز در حوزه فقه و اخلاق اسلامی است که همواره مورد توجه مسلمانان و غیرمسلمانان قرار گرفته است. این موضوع به دلیل ابهامات و سوءتفاهم های رایج، نیازمند تبیین دقیق و جامعی است تا دیدگاه صحیح اسلام در مورد روابط زناشویی و خشونت خانگی به درستی روشن شود. دین مبین اسلام، خانواده را بنیان جامعه می داند و همواره بر حفظ صلح، آرامش، احترام متقابل و مودت در آن تأکید دارد. هدف از این مقاله، ارائه یک پاسخ جامع، دقیق و متعادل به این پرسش از تمامی جوانب و با استناد به منابع معتبر اسلامی است.
جایگاه و کرامت زن در آموزه های بنیادین اسلام
اسلام در زمانی ظهور کرد که زنان در بسیاری از جوامع، از جمله جامعه عرب جاهلی، از جایگاه و منزلت شایسته ای برخوردار نبودند. زنده به گور کردن دختران، نادیده گرفتن حقوق ارث، و برخورداری از حقوق محدود، تنها بخشی از وضعیت نامطلوب زنان در آن دوران بود. با ظهور اسلام، تحولات عمیقی در حقوق و منزلت زنان ایجاد شد که نشان دهنده نگاه متعالی این دین به جنس زن است.
قرآن کریم و روایات معصومین (ع) به کرات بر احترام، مودت، رحمت و حسن معاشرت با همسر تأکید دارند. خداوند در آیه ۱۹ سوره نساء می فرماید: «وَ عَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ؛ و با زنان به طور شایسته رفتار کنید.» این آیه، بنیان رفتار مردان با همسرانشان را بر اساس نیکی، انصاف و اخلاق حسنه قرار می دهد. معروف در این آیه به معنای هر آن چیزی است که عقل سلیم و عرف جامعه آن را نیکو و پسندیده می داند و شامل تمامی ابعاد زندگی مشترک، از جمله کلام، رفتار، و حمایت های عاطفی و مالی می شود.
احادیث بسیاری از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) نیز بر خوش رفتاری با زنان و مذمت بدرفتاری تأکید کرده اند. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «خَیْرُکُمْ خَیْرُکُمْ لِنِسَائِکُمْ وَ بَنَاتِکُمْ ؛ بهترین مردان، مردانی هستند که با زنان و فرزندانشان به خوبی رفتار کنند.» این حدیث به وضوح معیار برتری مردان را در کیفیت رفتارشان با زنان و دخترانشان قرار می دهد. همچنین، ایشان در حدیثی دیگر می فرمایند: «وَ مَنِ اتَّخَذَ زَوْجَهً فَلْیُکْرِمْهَا ؛ هر کس همسری اختیار می کند، بر او واجب است که او را اکرام کند.» اکرام در اینجا فراتر از احترام ظاهری است و شامل تکریم شخصیت، برآورده ساختن نیازهای عاطفی و حفظ حرمت زن می شود.
امام صادق (ع) نیز در روایتی فرمودند: «اَکَثَرُ الخَیرِ فی النِّساءِ؛ بیشترین خیر و برکت همراه با زنان است.» این روایات به وضوح نشان می دهد که اسلام نه تنها برابری جنسیتی در کرامت انسانی را به رسمیت می شناسد، بلکه به زنان جایگاه ویژه ای در خانواده و جامعه عطا می کند و هرگونه خشونت یا بدرفتاری را مذمت می نماید. بنابراین، هر تفسیری که منجر به توجیه خشونت علیه زنان شود، با روح کلی و آموزه های بنیادین اسلام در تعارض است.
بررسی دقیق آیه ۳۴ سوره نساء: منشأ اصلی بحث و تفاسیر آن
آیه ۳۴ سوره نساء از جمله آیاتی است که همواره در مورد موضوع «زدن زن» مورد استناد و بحث قرار گرفته است. درک صحیح این آیه نیازمند بررسی دقیق الفاظ، بستر نزول، و تفاسیر مختلف آن است.
تلاوت و ترجمه آیه ۳۴ سوره نساء
آیه شریفه می فرماید:
«الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَیْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ وَاللَّاتِی تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَکُمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَیْهِنَّ سَبِیلًا إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلِیًّا کَبِیرًا»
«مردان، سرپرست زنانند، به دلیل آنکه خدا برخی از ایشان را بر برخی برتری داده و [نیز] به دلیل آنکه از اموالشان خرج می کنند. پس، زنانِ درستکار، فرمانبردارند [و] به پاس آنچه خدا [برای آنان] حفظ کرده، اسرار [شوهرانِ خود] را حفظ می کنند؛ و زنانی را که از نافرمانی آنان بیم دارید [نخست] پندشان دهید و [بعد] در خوابگاه ها از ایشان دوری کنید و [اگر تأثیر نکرد] آنان را بزنید پس اگر شما را اطاعت کردند [دیگر] بر آن ها هیچ راهی [برای سرزنش] مجویید، که خدا والای بزرگ است.»
توضیح مفهوم «قوامون»
بخش اول آیه به مفهوم «قوامون» اشاره دارد. «قوام» به معنای سرپرست، مدیر و کسی است که مسئولیت نگهداری و اداره امور را بر عهده دارد. این مفهوم به معنای سرپرستی، مسئولیت پذیری و مدیریت خانواده است و هرگز به معنای سلطه گری، برتری ذاتی یا سلب حقوق زن نیست. مرد به دلیل وظیفه تأمین معاش خانواده و حمایت مالی، مسئولیت سرپرستی خانواده را بر عهده دارد. این سرپرستی وظیفه ای است که با مودت و رحمت همراه است، نه با اعمال قدرت یا تحمیل اراده.
مراحل سه گانه برخورد با «نشوز» زن
آیه شریفه در ادامه، به مسئله «نشوز» زن می پردازد. نشوز به معنای سرپیچی زن از وظایف خاص زناشویی است که عمدتاً شامل عدم تمکین خاص یا خروج از منزل بدون اجازه شوهر در مواردی که با حق او منافات دارد، می شود. نشوز به معنای نافرمانی از هر دستوری نیست، بلکه مربوط به چارچوب حقوقی و شرعی خاص روابط زناشویی است. قرآن کریم سه مرحله را برای برخورد با نشوز پیشنهاد می کند که به ترتیب شدت و با هدف اصلاح رفتار و حفظ بنیان خانواده است:
الف) موعظه (پند و اندرز)
اولین و ملایم ترین مرحله، «موعظه» یا پند و اندرز است. در این مرحله، مرد موظف است با گفتار نیکو، مهربانی و منطق، همسر خود را متوجه اشتباهش کند و او را به رعایت وظایف زناشویی ترغیب نماید. هدف، آگاهی بخشی و یادآوری حقوق و تکالیف متقابل است. این مرحله بر اهمیت گفت وگو و تفاهم در حل اختلافات خانوادگی تأکید دارد.
ب) هجر در مضاجع (دوری گزیدن در بستر)
اگر موعظه و گفت وگو مؤثر واقع نشد، مرحله دوم «هجر در مضاجع» یا دوری گزیدن در بستر است. این به معنای قطع روابط جنسی نیست، بلکه منظور عدم همبستری در یک بستر واحد است تا از این طریق، زن متوجه نارضایتی شوهر خود شود و به فکر اصلاح رفتار بیفتد. این دوری گزیدن باید بدون ترک کامل منزل و با هدف ایجاد تأمل و بازگشت زن باشد و نباید به گونه ای باشد که موجب آزار روحی یا تحقیر وی شود. هدف این مرحله، تأدیب از طریق ایجاد فاصله عاطفی و هشدار جدی به زن است.
ج) «اضربوهن» (محور اصلی مناقشه و ابهام)
مرحله سوم که بیشترین مناقشه و ابهام را به همراه داشته، واژه «اضربوهن» است. این کلمه از ریشه «ضرب» گرفته شده و در تفاسیر مختلف، معانی متفاوتی برای آن ذکر شده است.
تفسیر سنتی (با قیود و شرایط شدید)
بسیاری از مفسران و فقهای سنتی، «اضربوهن» را به معنای تنبیه بدنی ملایم و غیرآسیب رسان تفسیر کرده اند. با این حال، حتی در این تفسیر نیز شروط و محدودیت های بی شماری ذکر شده است که عملاً هرگونه خشونت را نفی می کند:
- فقط در صورت «نشوز» قطعی: این مرحله فقط زمانی مجاز است که نشوز زن به طور قطعی اثبات شده باشد و دو مرحله قبلی (موعظه و هجر در مضاجع) کاملاً بی اثر بوده باشند.
- هدف اصلاح نه انتقام: هدف از این تنبیه، صرفاً اصلاح رفتار زن و بازگرداندن آرامش به خانواده است، نه انتقام جویی، آزار رساندن یا تحقیر.
- عدم جواز ایجاد هرگونه آسیب جسمی: این یکی از مهمترین شروط است. هرگونه تنبیهی که منجر به کبودی، سرخی پوست، شکستگی، زخم یا هر نوع آسیب جسمی دیگر شود، مطلقاً حرام است. اگر چنین آسیبی وارد شود، مرد ضامن است و باید دیه بپردازد و حتی ممکن است قصاص شود.
- عدم جواز زدن به صورت یا نقاط حساس بدن: زدن به صورت و نقاط حساس بدن به طور کامل ممنوع است.
- با وسیله ای بسیار سبک و نمادین: فقها تأکید کرده اند که این تنبیه باید با وسیله ای بسیار سبک و نمادین صورت گیرد که هیچ آسیبی نمی رساند، مانند مسواک یا شاخه گلی نازک. این نشان می دهد که جنبه نمادین و هشداردهنده آن مهم تر از جنبه فیزیکی است.
- مکروه بودن عمل: بسیاری از فقها و روایات، حتی این عمل را در این شرایط نیز مکروه و برای مردان بد می دانند. امام باقر (ع) فرمودند: «چقدر زشت است که مرد زنش را بزند.» این روایات نشان می دهد که روح اسلام، از چنین رفتارهایی رویگردان است.
با توجه به این شرایط سخت گیرانه، عملاً تفسیر سنتی نیز به سمت نفی خشونت گرایش پیدا می کند. به عنوان مثال، اگر زدن به معنای نمادین و بدون آسیب رسانی باشد، بیشتر جنبه هشدار و تذکر را دارد تا تنبیه بدنی به معنای رایج آن.
تفسیرهای نوین و جایگزین (معانی غیر فیزیکی «ضرب»)
پژوهشگران معاصر و تفاسیر نوین، با تکیه بر دانش زبان شناسی و بررسی معانی متعدد کلمه «ضرب» در زبان عربی، معانی جایگزین و غیرفیزیکی برای «اضربوهن» پیشنهاد کرده اند که با کرامت انسانی و آموزه های کلی اسلام در مورد رحمت و مودت سازگارتر است.
کلمه «ضرب» در قرآن و ادبیات عرب، دارای معانی متعددی است که تنها یکی از آن ها «زدن فیزیکی» است. برخی از این معانی عبارتند از:
- رفتن/سفر کردن: «وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ» (هنگامی که در زمین سفر می کنید – نساء: ۱۰۱)
- مثال زدن: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا» (خدا مثالی زد – نحل: ۷۵)
- جدایی/فاصله گرفتن: «فَضَرَبْنَا عَلَى آذَانِهِمْ فِي الْكَهْفِ سِنِينَ عَدَدًا» (سال ها در غار بر گوش هایشان زدیم – کهف: ۱۱، به معنای خواباندن و جدا کردن از بیداری). برخی این را به معنای جدایی و ترک منزل نیز تفسیر کرده اند.
- سخت گیری: به معنای سخت گیری در نفقه یا سایر امور مربوط به زن ناشزه، البته در چارچوب قانونی و شرعی و با هدف تأدیب.
- روی گرداندن و قهر کردن: به معنای قهر کردن شدیدتر از هجر در مضاجع، که به نوعی جدایی عاطفی و فاصله گرفتن است.
- توجه و محبت بیشتر: برخی مفسران نیز با استناد به معانی دیگر «ضرب» مانند «سکه زدن» (ضرب سکه) که به معنای ایجاد و پدید آوردن است، این عبارت را به معنای ایجاد شور و شوق در زندگی، معاشقه و توجه بیشتر برای برانگیختن محبت و بازگشت به تمکین تفسیر کرده اند.
این تفاسیر نوین استدلال می کنند که «اطاعت» مورد نظر قرآن باید قلبی باشد، نه از روی زور و اکراه. تحمیل اطاعت با خشونت، با روح کلی اسلام که بر پایه اختیار و انتخاب آزاد انسان بنا شده، ناسازگار است. از این رو، معانی غیرفیزیکی «ضرب» در این آیه، نه تنها با کرامت زن سازگارتر است، بلکه به حفظ بنیان خانواده بر پایه مودت و احترام متقابل کمک می کند.
دیدگاه فمینیستی اسلامی و بستر تاریخی
دیدگاه های فمینیستی اسلامی نیز در این زمینه به بررسی و نقد تفاسیر سنتی می پردازند. این دیدگاه ها معتقدند که بسیاری از تفاسیر سنتی در بستر فرهنگی مردسالار گذشته شکل گرفته اند و نیاز به بازخوانی در پرتو اصول کلی قرآن و زمان حال دارند. آن ها تأکید می کنند که قرآن به عنوان یک کتاب جاودانه و فرازمانی، پیام های جهان شمول برای کرامت انسانی دارد و هر تفسیری که منجر به نقض این کرامت شود، باید مورد بازنگری قرار گیرد. این گروه ها اصرار دارند که آیات قرآن باید در کلیت خود و در هماهنگی با یکدیگر تفسیر شوند، نه به صورت مجزا و منفک، و اصول رحمت و عدالت اسلامی باید بر تمامی تفاسیر حاکم باشد.
احادیث و روایات مرتبط با خوشرفتاری و مذمت خشونت علیه زنان
علاوه بر آیات قرآن، روایات بسیاری نیز از معصومین (ع) نقل شده است که بر حسن معاشرت با زنان تأکید کرده و هرگونه خشونت علیه آن ها را به شدت مذمت می کنند. این روایات، تصویری روشن از جایگاه زن در اسلام و لزوم رفتار محترمانه با او ارائه می دهند.
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «إِنِّی أَتَعَجَّبُ مِمَّنْ یَضْرِبُ امْرَأَتَهُ وَ هُوَ بِالضَّرْبِ أَوْلَى مِنْهَا لَا تَضْرِبُوا نِسَاءَکُمْ بِالْخَشَبِ فَإِنَّ فِیهِ الْقِصَاصَ وَ لَکِنِ اضْرِبُوهُنَّ بِالْجُوعِ وَ الْعُرْیِ حَتَّى تَرْبَحُوا فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ ؛ من تعجب می کنم از کسانی که زنان خود را کتک می زنند، در حالی که خودشان به کتک خوردن اولویت دارند تا زنان. زنان خود را با چوب نزنید که در آن قصاص است (بلکه) به گرسنگی و برهنگی (اشاره به سخت گیری در مسائل مالی به منظور تأدیب، که در عرف آن زمان مرسوم بوده است) ایشان را بزنید تا فایده دنیوی و اخروی نصیبتان شود.» این حدیث به صراحت از کتک زدن زن نهی کرده و حتی به مردان می گوید که خودشان سزاوارترند. همچنین، بخش پایانی حدیث به نوعی «ضرب» غیرفیزیکی (سخت گیری مالی) اشاره دارد که البته باید در چارچوب عدالت و نه به قصد آزار صورت گیرد.
روایت دیگری نیز از امام صادق (ع) نقل شده است که می فرماید: «أَیُّمَا رَجُلٍ ضَرَبَ امْرَأَتَهُ فَوْقَ ثَلَاثٍ أَقَامَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ عَلَى رُءُوسِ الْخَلَائِقِ فَیَفْضَحُهُ فَضِیحَهً یَنْظُرُ إِلَیْهِ الْأَوَّلُونَ وَ الْآخِرُونَ…؛ اگر مردی، بیش از سه مرتبه، همسرش را مورد ضرب قرار دهد، خداوند متعال او را برای همه خلایق، رسوا و مفتضح می نماید…» این روایت به شدت از تکرار ضرب و آزار زن نهی کرده و عواقب اخروی آن را گوشزد می کند.
خداوند متعال در آیه ۹۶ سوره مؤمنون می فرماید: «ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ السَّیِّئَهَ؛ بدی را به بهترین راه و روش دفع کن و پاسخ بدی را به نیکی بده.» این آیه یک اصل کلی اخلاقی را بیان می کند که به خصوص در مورد مشکلات میان زن و شوهر، اهمیت دوچندانی پیدا می کند. بنابراین، وقتی مردی از همسرش خطایی دید، باید به جای دست بلند کردن به روی او، با مهربانی و خوش رفتاری با او برخورد کند تا نه تنها صلح و دوستی در خانواده حفظ شود، بلکه راه خطا و آزار بعدی هم بسته شود.
مجموع این آیات و روایات، به وضوح نشان می دهد که روح کلی اسلام بر مدارا، صبوری، محبت و احترام متقابل در روابط زناشویی استوار است و هرگونه خشونت فیزیکی یا روحی علیه زنان را مذمت می کند.
پیامدهای حقوقی و قضایی خشونت علیه زنان در ایران
با وجود آموزه های دینی که بر حفظ کرامت زن تأکید دارند، متأسفانه پدیده خشونت خانگی همچنان در جوامع مختلف، از جمله جامعه ایران، وجود دارد. قوانین جمهوری اسلامی ایران، بر اساس فقه اسلامی، برای هرگونه ضرب و جرح و خشونت علیه زنان، پیامدهای حقوقی و کیفری در نظر گرفته است.
قوانین مجازات اسلامی در مورد ضرب و جرح (دیه و قصاص)
بر اساس قانون مجازات اسلامی، هرگونه ضرب و جرح که منجر به آسیب جسمی به دیگری شود، مستوجب دیه یا قصاص است. این حکم شامل حال زن و شوهر نیز می شود. اگر مردی به همسر خود آسیب جسمی وارد کند، زن حق مطالبه دیه را دارد و در صورت وجود شرایط خاص (مانند لزوم و امکان قصاص)، حق قصاص نیز برای زن وجود دارد.
- دیه: در صورت ایجاد هرگونه جراحت، کبودی، سرخی، تورم و سایر آسیب های جسمی، مرد موظف به پرداخت دیه به زن است. میزان دیه بر اساس نوع و شدت آسیب توسط کارشناس پزشکی قانونی تعیین می شود.
- قصاص: در صورت ارتکاب جرائمی مانند قطع عضو یا حتی قتل عمد، حکم قصاص برای مرد جاری خواهد شد، البته با رعایت شرایط و ضوابط خاص فقهی و حقوقی.
این بدان معناست که حتی اگر برخی تفاسیر سنتی، «ضرب» را در آیه ۳۴ سوره نساء با قیود شدید مجاز بدانند، اما در صورت عبور از آن قیود و ایجاد هرگونه آسیب، قانون مجازات اسلامی وارد عمل شده و مرد را ضامن می داند. این خود تأکیدی بر حرمت بدن و عدم جواز هرگونه آسیب رسانی است.
حقوق زن در صورت مورد ضرب و شتم قرار گرفتن
زنی که مورد خشونت خانگی قرار می گیرد، از حقوق قانونی متعددی برخوردار است:
- طرح شکایت در مراجع قضایی: زن می تواند با مراجعه به دادسرا یا کلانتری، علیه همسر خود شکایت کیفری طرح کند. پزشکی قانونی وظیفه دارد نوع و شدت آسیب ها را تأیید و گواهی صادر کند که مبنای پیگیری قضایی خواهد بود.
- مطالبه دیه: در صورت اثبات ضرب و جرح، زن می تواند همزمان با شکایت کیفری یا به صورت جداگانه، دادخواست مطالبه دیه را به دادگاه ارائه دهد.
- حق طلاق (عسر و حرج): یکی از مهمترین حقوق زن در صورت مورد ضرب و شتم قرار گرفتن مکرر و شدید، حق درخواست طلاق است. خشونت و سوءرفتار جسمی و روانی مستمر می تواند از مصادیق «عسر و حرج» (سختی و مشقت غیرقابل تحمل در زندگی مشترک) محسوب شود که به زن حق می دهد از دادگاه تقاضای طلاق کند، حتی اگر مرد راضی نباشد.
- حق درخواست نفقه و اجرت المثل: در صورتی که خشونت منجر به ترک منزل توسط زن شود، او همچنان می تواند حق نفقه و اجرت المثل را مطالبه کند، چرا که ترک منزل به دلیل ترس از خشونت، موجه تلقی می شود.
مسئولیت های قانونی و کیفری مردان در صورت اعمال خشونت
مردان در صورت اعمال خشونت علیه همسران خود، با مسئولیت های قانونی و کیفری متعددی روبرو خواهند شد:
- حبس و مجازات تعزیری: بسته به شدت جرم، علاوه بر دیه، مرد ممکن است به مجازات های تعزیری مانند حبس نیز محکوم شود.
- محدودیت های اجتماعی: سابقه کیفری ناشی از خشونت می تواند پیامدهای اجتماعی و شغلی نیز برای مرد داشته باشد.
- از دست دادن حضانت فرزندان: در برخی موارد و با اثبات عدم صلاحیت، ممکن است مرد حضانت فرزندان مشترک را نیز از دست بدهد.
وجود این قوانین و ضمانت های اجرایی، به وضوح نشان می دهد که سیستم حقوقی و قضایی ایران، بر پایه آموزه های اسلامی، هرگونه کتک زدن زن و خشونت خانگی را مذمت کرده و برای آن مجازات هایی در نظر گرفته است تا از حقوق زنان محافظت شود و امنیت خانواده تضمین گردد.
راهکارهای اسلامی برای حل اختلافات زناشویی (به جای خشونت)
اسلام، به جای توسل به خشونت، راهکارهای عملی و اخلاقی متعددی را برای حل و فصل اختلافات زناشویی ارائه می دهد که هدف اصلی آن ها حفظ بنیان خانواده، تقویت مودت و رحمت، و جلوگیری از فروپاشی آن است. این راهکارها بر پایه گفت وگو، صبر، تفاهم و بخشش استوارند.
تأکید بر گفت وگو، صبر، تفاهم و بخشش
- گفت وگو و تبادل نظر: اولین و مهمترین راهکار در اسلام، گفت وگوی صادقانه و شفاف بین زن و شوهر است. قرآن کریم و روایات، زوجین را به صحبت کردن در مورد مشکلات و شنیدن دیدگاه های یکدیگر تشویق می کنند. بسیاری از اختلافات از سوءتفاهم ها و عدم برقراری ارتباط مؤثر نشأت می گیرند.
- صبر و حلم: در مواجهه با مشکلات و خطاهای همسر، صبر و بردباری از فضایل اخلاقی مهمی است که اسلام به آن توصیه می کند. تحمل برخی نواقص و چشم پوشی از برخی خطاها، به استحکام روابط کمک شایانی می کند.
- تفاهم و درک متقابل: سعی در درک موقعیت، احساسات و نیازهای همسر، اساس تفاهم در زندگی مشترک است. هر یک از زوجین باید تلاش کند خود را جای دیگری بگذارد و مسائل را از دید او نیز ببیند.
- بخشش و گذشت: گذشت از خطاهای یکدیگر و نادیده گرفتن برخی اشتباهات، روحیه محبت و مودت را در خانواده تقویت می کند. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «گذشت کنید تا از شما گذشت شود.»
نقش حکمیت و داوری خانواده در صورت عدم توافق
اگر گفت وگو و تلاش های داخلی زن و شوهر برای حل اختلاف مؤثر واقع نشد، اسلام راهکار مهم «حکمیت» یا داوری را پیشنهاد می کند. خداوند در آیه ۳۵ سوره نساء می فرماید:
«وَ إِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَیْنِهِمَا فَابْعَثُوا حَکَمًا مِنْ أَهْلِهِ وَ حَکَمًا مِنْ أَهْلِهَا إِنْ یُرِیدَا إِصْلَاحًا یُوَفِّقِ اللَّهُ بَیْنَهُمَا إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلِیمًا خَبِیرًا»
«و اگر از جدایی میان آن دو [زن و شوهر] بیم داشتید، داوری از خانواده مرد و داوری از خانواده زن برگزینید. اگر آن دو داور قصد اصلاح داشته باشند، خداوند میانشان سازگاری ایجاد خواهد کرد؛ به راستی که خدا دانا و آگاه است.»
این آیه بر نقش فعال خانواده ها در حل اختلافات تأکید می کند. انتخاب دو داور از بستگان نزدیک زن و شوهر که مورد اعتماد و دارای عقل و درایت باشند، می تواند به طور بی طرفانه به بررسی ریشه های اختلاف بپردازد و راهکارهای سازنده ارائه دهد. هدف اصلی حکمیت، اصلاح و آشتی دادن است و داوران باید تمام تلاش خود را برای حفظ زندگی مشترک به کار گیرند.
مشاوره خانواده و کمک گرفتن از افراد با تجربه و مورد اعتماد
در دنیای امروز، با پیچیدگی های روابط انسانی، نقش مشاوران متخصص خانواده بسیار پررنگ است. مراجعه به مشاوران روانشناس و متخصصان دینی که در زمینه روابط خانوادگی تخصص دارند، می تواند راهگشا باشد. این افراد می توانند با نگاهی بی طرفانه و با تکیه بر دانش تخصصی خود، به زوجین کمک کنند تا ریشه های اصلی مشکلات را شناسایی کرده و مهارت های لازم برای حل آن ها را فرا بگیرند.
علاوه بر مشاوران، کمک گرفتن از افراد با تجربه و مورد اعتماد در فامیل یا دوستان که بتوانند نقش میانجی را ایفا کنند، نیز می تواند مفید باشد. البته این افراد باید از توانایی لازم برای حل اختلافات و حفظ اسرار زوجین برخوردار باشند.
تمامی این راهکارها، مؤید نگاه اسلام به خانواده به عنوان یک نهاد مقدس است که باید با حداکثر تلاش و استفاده از روش های مسالمت آمیز، از فروپاشی آن جلوگیری شود. خشونت، نه تنها راه حلی برای مشکلات نیست، بلکه خود سرمنشأ مشکلات بزرگ تر و عمیق تری خواهد بود.
نتیجه گیری: اسلام، دین رحمت، عدالت و کرامت انسانی
بررسی جامع و دقیق آموزه های اسلامی در مورد زدن زن، به وضوح نشان می دهد که اسلام دینی بر پایه رحمت، عدالت و کرامت انسانی است. هرگونه خشونت آسیب رسان علیه زنان، با روح کلی و بنیادین این دین در تعارض است. آیه ۳۴ سوره نساء، که محور اصلی این بحث است، نه تنها مجوزی برای خشونت بی حد و حصر نیست، بلکه با تفاسیر سنتی و نوین، به مجموعه ای از محدودیت های شدید و راهکارهای غیرفیزیکی برای اصلاح رفتار زن ناشزه تبدیل می شود.
تفاسیر سنتی، با وضع شرایطی همچون عدم جواز هرگونه آسیب جسمی (حتی کبودی یا سرخی پوست)، ممنوعیت زدن به صورت و نقاط حساس، و استفاده از وسیله ای نمادین و بی ضرر، عملاً هرگونه تنبیه بدنی به معنای آزاررساندن را نفی می کنند. علاوه بر این، بسیاری از فقها و روایات، حتی این گونه «ضرب» مشروط را نیز مکروه و ناپسند دانسته اند.
از سوی دیگر، تفاسیر نوین و پژوهشگران معاصر، با بررسی معانی متعدد واژه «ضرب» در زبان عربی، معانی جایگزینی مانند «جدایی و فاصله گرفتن»، «سخت گیری در نفقه»، «روی گرداندن» یا حتی «توجه و محبت بیشتر» را برای این کلمه پیشنهاد کرده اند که با کرامت زن و اصول رحمت و مودت اسلامی سازگارتر است. این رویکرد، بر اهمیت اصلاح رفتار از طریق فهم، احترام و گفت وگو تأکید دارد، نه از طریق اکراه و زور.
همچنین، روایات متعدد از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع)، به طور صریح از کتک زدن زنان نهی کرده و مردان را به مدارا، صبوری، مهربانی و احترام با همسرانشان تشویق می کنند. قوانین جمهوری اسلامی ایران نیز بر اساس همین آموزه ها، برای هرگونه ضرب و جرح و خشونت خانگی، مجازات هایی نظیر دیه و قصاص را در نظر گرفته و حق طلاق را برای زن آسیب دیده محفوظ می دارد.
در نهایت، اسلام راهکارهای متعددی از جمله گفت وگو، صبر، تفاهم، بخشش و حکمیت خانوادگی را برای حل اختلافات زناشویی پیشنهاد می کند و خشونت را نه تنها راه حل نمی داند، بلکه آن را مخالف با آموزه های خود معرفی می کند. هدف اصلی شریعت، ایجاد محیطی امن، آرام و سرشار از محبت در خانواده است که بر پایه احترام متقابل، عدالت و کرامت انسانی بنا شده باشد. از این رو، هرگونه ترویج خشونت علیه زنان به نام اسلام، برداشتی نادرست و مغایر با حقیقت این دین الهی است.