نمونه شکایت توهین و افترا و نشر اکاذیب

برای شکایت از توهین، افترا یا نشر اکاذیب، باید ابتدا دلایل و مستندات را جمع آوری کرده، در سامانه ثنا ثبت نام و سپس شکواییه را در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت نمایید. این روند حقوقی به شما کمک می کند تا حیثیت و آبروی خود را در برابر آسیب های کلامی و نوشتاری حفظ کنید و مجازات قانونی را برای متخلف درخواست دهید.

در جامعه، آبروی افراد و حیثیت اجتماعی آن ها از گران بهاترین سرمایه های معنوی محسوب می شود. قانون گذار ایران، همچون بسیاری از نظام های حقوقی در سراسر جهان، برای صیانت از این ارزش والای انسانی تدابیر ویژه ای اندیشیده است. جرایمی نظیر توهین، افترا و نشر اکاذیب، مستقیماً حیثیت افراد را هدف قرار می دهند و می توانند آسیب های روحی و اجتماعی جبران ناپذیری به بار آورند. از این رو، شناخت دقیق این جرایم و آگاهی از مسیرهای قانونی برای طرح شکایت، برای هر شهروندی امری ضروری است. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی، به بررسی ابعاد حقوقی و عملی شکایت از توهین، افترا و نشر اکاذیب می پردازد و راهنمای گام به گام برای تنظیم شکواییه و پیگیری قانونی را ارائه می دهد.

حیثیت، آبرو و ضرورت صیانت از آن در قانون

آبرو و حیثیت هر فرد، زیربنای تعاملات اجتماعی و بخش جدایی ناپذیری از کرامت انسانی است. قانون گذار با آگاهی از اهمیت این موضوع، در متون قانونی مختلف، به ویژه قانون مجازات اسلامی، از حیثیت افراد حمایت کرده و هرگونه تعرض به آن را جرم تلقی نموده است. این حمایت قانونی نه تنها برای حفظ آرامش روانی افراد، بلکه برای تضمین نظم اجتماعی و جلوگیری از هرج و مرج و انتقام جویی های شخصی ضروری است.

زمانی که فردی مورد توهین قرار می گیرد، یا اتهامات ناروا به او نسبت داده می شود، یا اخبار دروغین درباره اش منتشر می گردد، علاوه بر آسیب های روحی و روانی، ممکن است جایگاه اجتماعی، شغلی و حتی خانوادگی او نیز به خطر بیفتد. بنابراین، امکان طرح شکایت و مطالبه مجازات برای عاملان این جرایم، ابزاری مهم برای احقاق حق و بازگرداندن اعتبار آسیب دیده است. این تدابیر قانونی به افراد این امکان را می دهد که با اطمینان خاطر در جامعه فعالیت کنند و در صورت تعرض به حقوقشان، به عدالت پناه ببرند.

شناخت جرایم: توهین، افترا و نشر اکاذیب

قبل از اقدام به شکایت، لازم است تفاوت ها و ویژگی های هر یک از جرایم توهین، افترا و نشر اکاذیب به دقت شناخته شود. هرچند ممکن است این سه جرم در ظاهر مشابه به نظر برسند، اما از نظر عناصر تشکیل دهنده، ماهیت و مواد قانونی مربوطه، تفاوت های کلیدی دارند.

جرم توهین (توهین ساده)

توهین عبارت است از نسبت دادن هر امر وهن آور، اعم از فحاشی یا استفاده از الفاظ رکیک یا انجام اعمالی که موجب تحقیر و خوار شدن مخاطب شود. توهین در قانون مجازات اسلامی تعریف گسترده ای دارد و شامل هر رفتاری است که به موجب عرف جامعه، موجب وهن حیثیت فرد شود.

عناصر تشکیل دهنده جرم توهین:

• عنصر مادی: شامل الفاظ، حرکات، اشارات یا نوشته هایی است که عرفاً توهین آمیز تلقی شوند. این رفتار می تواند حضوری (چهره به چهره)، تلفنی، پیامکی، در فضای مجازی یا از طریق هر وسیله ارتباطی دیگر باشد.
• عنصر معنوی: مرتکب باید قصد ارتکاب عمل توهین آمیز و آگاهی به توهین آمیز بودن عمل خود را داشته باشد. یعنی بداند که عمل او موجب هتک حرمت شخص دیگر می شود.
• عنصر قانونی: این جرم در ماده 608 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) مورد تصریح قرار گرفته است.

مصادیق توهین:

• استفاده از الفاظ رکیک و فحاشی.
• نسبت دادن صفات زشت و ناپسند (مانند ترسو، نادان، دروغگو).
• انجام حرکات و اشارات تحقیرآمیز در حضور شخص (مانند آب دهان انداختن).
• نوشتن پیامک ها یا پست های توهین آمیز در شبکه های اجتماعی.

مجازات های قانونی:
بر اساس ماده 608 قانون مجازات اسلامی، توهین به افراد (غیر از مقامات دولتی که مجازات شدیدتری دارد) موجب مجازات شلاق تا 74 ضربه یا جزای نقدی درجه شش می شود. این جرم قابل گذشت است؛ یعنی با رضایت شاکی، تعقیب کیفری متوقف خواهد شد.

جرم افترا (نسبت دادن جرم به دیگری)

افترا به معنای نسبت دادن صریح یک جرم معین و دارای مجازات قانونی به شخص دیگر است، به صورتی که نتوان آن جرم را در دادگاه اثبات کرد و این انتساب با هدف اضرار به حیثیت آن شخص صورت گرفته باشد. نکته مهم در افترا این است که آنچه به فرد نسبت داده می شود، باید حتماً یک جرم باشد.

عناصر تشکیل دهنده جرم افترا:

• عنصر مادی: انتساب یک جرم مشخص به شخص دیگر. این انتساب باید به گونه ای باشد که صراحت داشته و امکان اثبات آن وجود نداشته باشد. یعنی شاکی برای اثبات بی گناهی خود به دادگاه مراجعه کند و دادگاه به دلیل فقدان دلایل، بزهکار بودن او را احراز نکند.
• عنصر معنوی: مرتکب باید قصد و نیت ایراد ضرر و تهمت زدن به طرف مقابل را داشته باشد. همچنین باید آگاه باشد که جرمی که نسبت می دهد، واقعیت ندارد یا نمی تواند آن را اثبات کند.
• عنصر قانونی: ماده 697 قانون مجازات اسلامی به این جرم اشاره دارد.

شرایط تحقق جرم افترا:

• نسبت دادن یک جرم: باید جرمی که در قانون مجازات برای آن مجازات تعیین شده، به فرد نسبت داده شود (مثلاً سرقت، کلاهبرداری، خیانت در امانت).
• عدم امکان اثبات جرم نسبت داده شده: مرتکب نتواند اتهام خود را در دادگاه ثابت کند و شاکی نیز از آن تبرئه شود.
• قصد اضرار: مرتکب با قصد تخریب حیثیت و آبروی شخص، اقدام به افترا کرده باشد.

تفاوت افترا با توهین:
تفاوت اصلی این دو در ماهیت عمل ارتکابی است. در توهین، هدف تحقیر و اهانت است و ممکن است صرفاً با به کاربردن الفاظ رکیک محقق شود. اما در افترا، نسبت دادن یک جرم مشخص به فرد دیگر شرط اصلی است. توهین لزوماً شامل نسبت دادن جرم نیست.

مجازات های قانونی:
طبق ماده 697 قانون مجازات اسلامی، مجازات افترا، حبس از یک ماه تا یک سال و تا 74 ضربه شلاق خواهد بود. این جرم نیز قابل گذشت محسوب می شود.

جرم نشر اکاذیب (انتشار اخبار کذب)

نشر اکاذیب به معنای انتشار اخبار خلاف واقع یا هر نوع عملی که باعث تشویش اذهان عمومی یا اضرار به غیر شود، است. در این جرم، برخلاف افترا، لازم نیست که آنچه منتشر می شود حتماً یک جرم باشد؛ بلکه می تواند هر خبر یا مطلبی باشد که حقیقت ندارد.

عناصر تشکیل دهنده جرم نشر اکاذیب:

• عنصر مادی: انتشار اخبار یا مطالب خلاف واقع. این انتشار می تواند از طریق سخنرانی، مقاله، نشریه، سایت، شبکه های اجتماعی، پیامک یا هر وسیله دیگری صورت گیرد. نکته مهم، خلاف واقع بودن خبر و قابلیت اضرار یا تشویش اذهان عمومی آن است.
• عنصر معنوی: مرتکب باید قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی را داشته باشد و آگاه باشد که خبری که منتشر می کند، خلاف واقع است.
• عنصر قانونی: ماده 698 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) به این جرم می پردازد.

شرایط تحقق جرم نشر اکاذیب:

• انتشار اخبار خلاف واقع: خبر یا مطلب منتشر شده باید دروغ و غیرحقیقی باشد.
• به قصد اضرار یا تشویش اذهان عمومی: مرتکب با این نیت اقدام به انتشار کرده باشد.
• عدم امکان اثبات صحت: مرتکب نتواند صحت ادعاهای خود را ثابت کند.

تفاوت دقیق افترا با نشر اکاذیب:
مهم ترین تفاوت این دو جرم در نوع مطلبی است که منتشر می شود. در افترا، باید یک جرم معین به فردی نسبت داده شود. اما در نشر اکاذیب، آنچه منتشر می شود یک خبر کذب یا مطلب دروغ است که لزوماً جرم نیست (مثلاً اعلام ورشکستگی دروغین یک شرکت، یا شایعه پراکنی در مورد بیماری یک شخص). هدف هر دو جرم می تواند اضرار باشد، اما دامنه نشر اکاذیب گسترده تر است.

مجازات های قانونی:
ماده 698 قانون مجازات اسلامی برای جرم نشر اکاذیب، مجازات حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق تا 74 ضربه را تعیین کرده است. این جرم نیز قابل گذشت است.

قذف (اشاره ای کوتاه)

قذف به معنای نسبت دادن زنا یا لواط به فردی است. این جرم از نظر ماهیت، شباهت هایی با افترا دارد، اما به دلیل حساسیت و شدت آن در شریعت اسلام و قانون ایران، به طور جداگانه و با مجازات خاص خود (حد قذف) مورد بررسی قرار می گیرد. ماده 245 قانون مجازات اسلامی به این جرم و مجازات آن (80 ضربه شلاق حد) اشاره دارد. قذف با توهین و افترا متفاوت است، چرا که صرفاً به نسبت دادن دو جرم بسیار خاص (زنا و لواط) به دیگری محدود می شود و مجازات آن نیز از نوع حد است.

مراحل عملی شکایت از جرایم توهین، افترا و نشر اکاذیب

برای طرح شکایت کیفری بابت توهین، افترا یا نشر اکاذیب، لازم است مراحل قانونی مشخصی طی شود. آشنایی با این مراحل به شاکی کمک می کند تا با آگاهی و دقت بیشتری پرونده خود را پیگیری کند و به نتیجه مطلوب برسد.

جمع آوری دلایل و مستندات

اولین و مهم ترین گام در هر شکایت کیفری، جمع آوری مستندات و دلایل کافی برای اثبات وقوع جرم و انتساب آن به متهم است. بدون مدارک مستدل، اثبات ادعا در دادگاه دشوار خواهد بود.

• شهادت شهود: اگر توهین، افترا یا نشر اکاذیب در حضور دیگران اتفاق افتاده، شهادت آن ها می تواند دلیل محکمی باشد. مشخصات کامل شهود (نام، نام خانوادگی، نشانی، شماره تماس) باید در شکواییه ذکر شود.
• پیامک، ایمیل، مکالمات ضبط شده: محتوای پیامک های توهین آمیز، ایمیل ها یا مکالمات ضبط شده (با رعایت قوانین مربوط به شنود و ضبط، که در برخی موارد نیاز به مجوز قضایی دارد) می تواند به عنوان مدرک ارائه شود. توجه داشته باشید که ضبط مکالمات بدون اجازه طرف مقابل ممکن است خود جرم محسوب شود و ارزش اثباتی آن محدود است.
• اسکرین شات از صفحات مجازی: در صورتی که جرم در شبکه های اجتماعی یا پیام رسان ها (مانند تلگرام، واتساپ، اینستاگرام) رخ داده باشد، تهیه اسکرین شات دقیق از گفتگوها، پست ها، نظرات یا هر محتوای منتشر شده، همراه با تاریخ و زمان و شناسه کاربری، از اهمیت بالایی برخوردار است.
• فیلم و عکس: در برخی موارد (مانند توهین علنی یا انتشار اکاذیب در اماکن عمومی)، فیلم یا عکس می تواند مدرک قابل استنادی باشد.
• اظهارنامه یا اخطاریه قضایی: گاهی اوقات قبل از طرح شکایت کیفری، ارسال اظهارنامه یا اخطاریه به متخلف می تواند مفید باشد، هرچند که لزوماً جزو مدارک اصلی شکایت نیست.
• مدارک شناسایی شاکی: کپی کارت ملی و شناسنامه شاکی برای ثبت شکایت الزامی است.

ثبت نام در سامانه ثنا

سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی (ثنا) یک سیستم سراسری برای ارسال اوراق قضایی است. ثبت نام در این سامانه برای تمامی شاکیان و متهمان پرونده های قضایی الزامی است.

• اهمیت ثبت نام: تمامی ابلاغیه ها، اخطاریه ها و اوراق قضایی به صورت الکترونیکی از طریق این سامانه ارسال می شود. عدم ثبت نام می تواند منجر به عدم اطلاع از روند پرونده و تضییع حقوق شود.
• نحوه ثبت نام: افراد می توانند به صورت حضوری با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و یا به صورت آنلاین از طریق وب سایت عدل ایران (adliran.ir) اقدام به ثبت نام و احراز هویت نمایند.

تنظیم شکواییه

شکواییه سندی است که به موجب آن شاکی وقوع جرم را به دادسرا اعلام و تقاضای رسیدگی و تعقیب کیفری متهم را می کند.

• نکات مهم در نگارش شرح واقعه: شرح واقعه باید دقیق، شفاف و مستدل باشد. جزئیات مربوط به تاریخ، زمان، محل وقوع جرم، نحوه ارتکاب، الفاظ یا عبارات توهین آمیز/کذب، هویت متهم (در صورت اطلاع)، شهود و هرگونه شواهد دیگر باید به وضوح ذکر شود. از هرگونه ابهام یا توضیحات اضافی که به موضوع اصلی مربوط نمی شود، پرهیز کنید.
• ذکر مواد قانونی مرتبط: اشاره به مواد قانونی مربوطه (ماده 608 برای توهین، 697 برای افترا، 698 برای نشر اکاذیب) در شکواییه به دادسرا کمک می کند تا ماهیت شکایت را بهتر درک کند.
• درخواست های شاکی: شاکی باید به صراحت درخواست های خود را مطرح کند، از جمله تعقیب کیفری متهم و اعمال مجازات قانونی برای او. در صورت تمایل، می تواند جبران خسارت معنوی و مادی ناشی از جرم را نیز درخواست کند که این بخش معمولاً پس از اثبات جرم و صدور حکم کیفری، در قالب دادخواست حقوقی جداگانه پیگیری می شود.

ثبت شکواییه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

پس از تنظیم شکواییه و جمع آوری مدارک، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و شکواییه را ثبت نمایید. مسئول دفتر، شکواییه و ضمائم آن را ثبت سیستمی کرده و رسید ارائه می دهد. این دفاتر، پرونده را به صورت الکترونیکی به دادسرای صالح ارسال می کنند.

پیگیری پرونده در دادسرا و دادگاه

پرونده پس از ثبت، به یکی از شعب دادیاری یا بازپرسی دادسرای محل وقوع جرم ارجاع می شود. مراحل پیگیری پرونده به شرح زیر است:

• نقش دادیار و بازپرس: دادیار یا بازپرس مسئول تحقیق درباره وقوع جرم، جمع آوری ادله، احضار متهم و شهود و در نهایت، تصمیم گیری درباره کفایت ادله برای طرح دعوای کیفری است.
• احضار مشتکی عنه (متهم): متهم برای ارائه توضیحات و دفاع از خود به دادسرا احضار می شود.
• جلسات تحقیق و رسیدگی: دادیار یا بازپرس ممکن است جلساتی برای شنیدن اظهارات شاکی، متهم و شهود تشکیل دهد.
• صدور کیفرخواست یا قرار منع تعقیب: در صورتی که دادیار/بازپرس دلایل را برای اثبات جرم کافی بداند، کیفرخواست صادر کرده و پرونده را برای رسیدگی و صدور حکم به دادگاه کیفری مربوطه ارسال می کند. اگر دلایل را ناکافی بداند، قرار منع تعقیب صادر خواهد کرد که این قرار قابل اعتراض است.
• ارجاع به دادگاه کیفری: پس از صدور کیفرخواست، پرونده به دادگاه کیفری ارجاع می شود و دادگاه پس از تشکیل جلسه و شنیدن دفاعیات طرفین، اقدام به صدور رأی (برائت یا محکومیت) می کند.

امکان سازش و صلح

بسیاری از جرایم علیه حیثیت و آبرو (مانند توهین، افترا و نشر اکاذیب) جزو جرایم قابل گذشت هستند. این بدان معناست که شاکی در هر مرحله از دادرسی می تواند رضایت خود را اعلام کند و با گذشت او، تعقیب کیفری متوقف شده و در صورت صدور حکم، اجرای آن متوقف خواهد شد. گاهی اوقات، با میانجی گری یا مذاکره، طرفین می توانند به سازش رسیده و پرونده را از طریق صلح و سازش خاتمه دهند.

نمونه شکواییه جامع (توهین، افترا و نشر اکاذیب) – با توضیحات گام به گام

تنظیم صحیح شکواییه نقش کلیدی در پیشبرد پرونده دارد. در ادامه، یک نمونه شکواییه که می تواند هر سه جرم توهین، افترا و نشر اکاذیب را پوشش دهد، ارائه شده است.

قالب کلی شکواییه

عنوان: ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب (نام شهر/ناحیه)

شاکی:

• نام و نام خانوادگی: [مثال: آقای/خانم …………]
• نام پدر: [مثال: …………]
• شماره ملی: [مثال: …………]
• نشانی کامل: [مثال: استان، شهر، خیابان، کوچه، پلاک، طبقه، واحد، کد پستی]
• شماره تلفن: [مثال: …………]

مشتکی عنه:

• نام و نام خانوادگی: [مثال: آقای/خانم …………] (در صورت اطلاع)
• نام پدر: [مثال: …………] (در صورت اطلاع)
• نشانی کامل: [مثال: استان، شهر، خیابان، کوچه، پلاک، طبقه، واحد، کد پستی] (در صورت اطلاع)
• شماره تلفن: [مثال: …………] (در صورت اطلاع)
• تبصره: در صورت عدم اطلاع از مشخصات کامل مشتکی عنه، می توانید عبارت «ناشناس» را بنویسید و دلایل خود برای شناسایی او را در شرح واقعه بیان کنید (مانند شماره تلفن همراه، آیدی شبکه های اجتماعی).

موضوع شکایت: توهین، افترا و نشر اکاذیب

تاریخ و محل وقوع جرم: [مثال: تاریخ: 1403/05/10، محل: شرکت، خیابان، فضای مجازی (شبکه اینستاگرام)]

دلایل و منضمات:

• تصویر مصدق کارت ملی و شناسنامه شاکی
• تصویر مصدق اسکرین شات از صفحات مجازی/پیامک ها
• استعلام از اپراتور تلفن همراه [در صورت وجود پیامک یا تماس]
• فهرست و مشخصات شهود [در صورت وجود]
• [سایر مدارک مانند فیلم، عکس، اظهارنامه و…]

شرح واقعه (نمونه تکمیل شده و قابل ویرایش)

ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب (نام شهر/ناحیه)

با سلام و احترام،

احتراماَ به استحضار می رساند که مشتکی عنه آقای/خانم [نام و نام خانوادگی مشتکی عنه]، مدت [مدت زمان، مثلاً چند ماه] است که عالمانه و عامدانه، اقدامات مجرمانه زیر را علیه اینجانب [نام و نام خانوادگی شاکی] مرتکب شده است:

1. توهین: در تاریخ [تاریخ دقیق] در محل [محل دقیق، مثلاً دفتر کار، محفل دوستانه، یا در یک مکالمه تلفنی] و در حضور [نام و مشخصات شهود، در صورت وجود]، مشتکی عنه با به کار بردن الفاظ رکیک و و اهانت آمیز نظیر [ذکر الفاظ توهین آمیز دقیق به تفکیک و شرح جمله]، به حیثیت و آبروی اینجانب تعرض نموده است. این توهین ها موجب تحقیر اینجانب در انظار عمومی و آسیب شدید روحی شده است. (ماده 608 قانون مجازات اسلامی)
2. افترا: متعاقب توهین های مذکور، در تاریخ [تاریخ دقیق]، مشتکی عنه با ارسال [نوع رسانه: مثلاً پیام به آقای/خانم فلانی، یا انتشار در گروه واتساپ/تلگرام]، به صراحت و با سوءنیت، اتهام ارتکاب جرم [نام جرم معین و دارای مجازات، مثال: اختلاس، سرقت، کلاهبرداری] را به اینجانب نسبت داده است. این انتساب جرم در حالی صورت گرفته که اینجانب هرگز مرتکب چنین جرمی نشده ام و مشتکی عنه نیز هیچ گونه دلیلی برای اثبات ادعای کذب خود ارائه نکرده است. هدف از این افترا، تخریب عمدی اعتبار و موقعیت اجتماعی و شغلی اینجانب بوده است. (ماده 697 قانون مجازات اسلامی)
3. نشر اکاذیب: همچنین، مشتکی عنه در تاریخ [تاریخ دقیق] و از طریق [رسانه انتشار: مثلاً انتشار پستی در صفحه اینستاگرام خود با آیدی X، یا ایجاد کانال تلگرامی Y، یا درج خبری در نشریه/وب سایت Z]، اقدام به انتشار مطالب و اخبار خلاف واقع و کذب در خصوص [شرح دقیق اخبار کذب، مثال: وضعیت مالی شرکت اینجانب، مسائل شخصی و خانوادگی اینجانب] نموده است. هدف مشتکی عنه از انتشار این اخبار دروغ، تشویش اذهان عمومی نسبت به اینجانب و اضرار به شهرت و اعتبار حرفه ای و شخصی بنده بوده است. اسکرین شات ها و مستندات مربوط به این انتشارات ضمیمه شکواییه می باشد. (ماده 698 قانون مجازات اسلامی)

«بر اساس اصول حقوقی، هرگونه تعدی به حیثیت و آبروی افراد، چه از طریق الفاظ توهین آمیز، چه با نسبت دادن جرایم دروغین و چه با انتشار اخبار کذب، مستلزم پیگرد قانونی و مجازات است. قانون گذار با هدف حمایت از کرامت انسانی، این حق را برای شهروندان قائل شده تا در برابر این تعرضات، به عدالت پناه ببرند.»

لذا با تقدیم این شکواییه و ضمائم مربوطه، از محضر محترم حضرتعالی درخواست رسیدگی فوری به موضوع، صدور دستورات لازم جهت تحقیقات قضایی (از جمله استعلام از اپراتور تلفن همراه [نام اپراتور] به شماره [شماره تلفن مشتکی عنه] جهت احراز ارسال پیامک ها/تماس ها، بررسی حساب های کاربری در فضای مجازی، احضار شهود و متهم) و نهایتاً صدور قرار جلب به دادرسی و کیفرخواست علیه مشتکی عنه، مطابق با مواد قانونی فوق الذکر، مورد استدعا می باشد. همچنین اینجانب حق مطالبه خسارات مادی و معنوی ناشی از اعمال مجرمانه نامبرده را برای خود محفوظ می دارم و در مراحل بعدی پیگیری خواهم کرد.

با تشکر و احترام فراوان

نام و نام خانوادگی شاکی: [………….]

امضاء: [………….]

تاریخ: [………….]

درخواست شاکی

در انتهای شکواییه، شاکی به طور معمول درخواست های زیر را مطرح می کند:

• صدور دستور تعقیب کیفری و تحقیقات لازم از سوی دادسرا.
• احضار متهم و تحقیق از او.
• صدور قرار جلب به دادرسی و کیفرخواست.
• صدور حکم مجازات قانونی متهم توسط دادگاه.
• (اختیاری) درخواست جبران خسارات معنوی و مادی وارده، که معمولاً پس از صدور حکم محکومیت کیفری، از طریق دادخواست حقوقی جداگانه قابل پیگیری است.

نمونه رای دادگاه در خصوص توهین، افترا و نشر اکاذیب

برای درک بهتر رویه قضایی، ارائه یک نمونه رای دادگاه می تواند بسیار مفید باشد. رای زیر، یک نمونه فرضی (اما واقع بینانه) است که ترکیبی از جرایم مورد بحث را شامل می شود.

پرونده کلاسه	شماره دادنامه	مرجع رسیدگی	شاکی	متهم	اتهام
۹۹/۱۲۳۴۵	۱۴۰۰۲۲۴۴۰۰۰۱۳۴۵۶۷۸	شعبه ۱۱۰ دادگاه کیفری دو شهرستان (نام شهرستان)	آقای سعید احمدی	خانم مریم ناصری	توهین، افترا و نشر اکاذیب

گردشکار: در خصوص اتهام خانم مریم ناصری، فرزند: علی، ۴۵ ساله، شغل: کارمند، ساکن: (نشانی دقیق)، دایر بر توهین، افترا و نشر اکاذیب موضوع شکایت آقای سعید احمدی، فرزند: حسین، ۴۰ ساله، شغل: آزاد، ساکن: (نشانی دقیق)، بدین شرح که شاکی در تاریخ ۱۴۰۳/۰۲/۱۵ با تقدیم شکواییه ای به دادسرای عمومی و انقلاب (نام شهرستان) اعلام داشته که متهم در تاریخ ۱۴۰۳/۰۲/۱۰ در یک جلسه عمومی در شرکت (نام شرکت) در حضور جمعی از همکاران با الفاظ رکیک (ذکر الفاظ دقیق) به وی توهین نموده است. متعاقباً در تاریخ ۱۴۰۳/۰۲/۱۲، متهم طی پیامی در گروه واتساپی شرکت، آقای احمدی را متهم به «سرقت اسناد محرمانه شرکت» نموده که این اتهام کذب بوده و منجر به آسیب جدی به اعتبار شاکی گردیده است. همچنین، متهم در تاریخ ۱۴۰۳/۰۲/۱۳ در صفحه اینستاگرام خود اقدام به انتشار خبری کذب مبنی بر «توقیف اموال آقای احمدی به دلیل بدهی سنگین» نموده که موجب تشویش اذهان و تخریب شهرت شاکی شده است. پس از ارجاع پرونده به شعبه بازپرسی و انجام تحقیقات مقدماتی، از جمله اخذ اظهارات طرفین، استماع شهادت شهود، بررسی اسکرین شات های ارائه شده از پیام های واتساپ و صفحه اینستاگرام و بررسی سوابق قضایی و مالی شاکی که عدم صحت اتهامات وارده را تأیید نمود، بازپرسی محترم با احراز کفایت ادله، قرار جلب به دادرسی را صادر و پرونده به این دادگاه ارسال گردیده است.

رای دادگاه: دادگاه با توجه به محتویات پرونده، شکایت شاکی، شهادت گواهان (آقایان/خانم ها …) که در دادسرا و دادگاه حاضر شده و صحت اظهارات شاکی را تأیید کرده اند، اسکرین شات های محرز و مسلم از پیام های واتساپ و پست اینستاگرام متهم، دفاعیات بلاوجه و غیرمستدل متهم که نتوانستند انتساب اتهامات توهین، افترا و نشر اکاذیب را رد کنند، و با استناد به مواد 608، 697 و 698 قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، بزهکاری خانم مریم ناصری را در هر سه اتهام انتسابی محرز و مسلم دانسته و به شرح ذیل حکم صادر می نماید:

1. از جهت ارتکاب جرم توهین، متهم را به تحمل ۷۴ ضربه شلاق تعزیری محکوم می نماید.
2. از جهت ارتکاب جرم افترا (نسبت دادن سرقت اسناد محرمانه)، متهم را به تحمل ۶ ماه حبس تعزیری و ۵۰ ضربه شلاق تعزیری محکوم می نماید.
3. از جهت ارتکاب جرم نشر اکاذیب (انتشار خبر توقیف اموال)، متهم را به تحمل ۱ سال حبس تعزیری محکوم می نماید.

رای صادره حضوری است و ظرف بیست روز پس از ابلاغ، قابل اعتراض و رسیدگی در دادگاه تجدیدنظر استان (نام استان) می باشد.

تحلیل بخش های مهم رای:

• گردشکار: خلاصه ای از روند پرونده از زمان شکایت تا ارجاع به دادگاه را بیان می کند.
• دلایل دادگاه: دادگاه به مستندات و شواهدی که بر اساس آن ها تصمیم گرفته است (شهادت شهود، مدارک الکترونیکی، عدم اثبات دفاعیات متهم) اشاره می کند.
• استنادات قانونی: دادگاه به مواد قانونی مربوط به هر یک از جرایم ارتکابی استناد می کند.
• تصمیم نهایی و مجازات: نوع و میزان مجازات برای هر جرم به صورت مجزا تعیین شده است.
• قابلیت اعتراض: حق تجدیدنظرخواهی برای طرفین پرونده محفوظ است.

نکات حقوقی مهم و کلیدی

در پیگیری پرونده های توهین، افترا و نشر اکاذیب، آگاهی از برخی نکات حقوقی می تواند مسیر پرونده را تغییر دهد و به شاکی در احقاق حق خود کمک کند.

مهلت قانونی شکایت (ماده ۱۰۶ قانون مجازات اسلامی)

جرایم توهین، افترا و نشر اکاذیب از جمله جرایم قابل گذشت هستند. طبق ماده 106 قانون مجازات اسلامی، در جرایم قابل گذشت، شاکی باید ظرف یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، شکایت خود را مطرح کند. پس از گذشت این مدت، حق شکایت ساقط می شود. این مهلت برای حفظ حقوق شاکی بسیار حیاتی است.

تأثیر گذشت شاکی

همانطور که ذکر شد، این جرایم قابل گذشت هستند. به این معنا که اگر شاکی پس از طرح شکایت و در هر مرحله ای از رسیدگی (دادسرا، دادگاه بدوی، تجدیدنظر)، رضایت خود را اعلام کند، تعقیب کیفری متوقف شده و حتی اگر حکم قطعی صادر شده باشد، اجرای آن متوقف می شود. گذشت شاکی باید صریح و بدون قید و شرط باشد.

حضور وکیل در پرونده های کیفری

در پرونده های کیفری، به ویژه جرایم علیه حیثیت که پیچیدگی های خاص خود را دارند، حضور وکیل متخصص می تواند بسیار مؤثر باشد. وکیل با اشراف به قوانین و رویه قضایی، می تواند در جمع آوری مدارک، تنظیم شکواییه، ارائه دفاعیات و پیگیری دقیق مراحل دادرسی به شاکی کمک کند و از تضییع حقوق او جلوگیری نماید.

مسئولیت کیفری اطفال و نوجوانان

قانون مجازات اسلامی برای اطفال و نوجوانان، بسته به سن آن ها، مسئولیت کیفری متفاوتی قائل شده است. مثلاً برای اطفال زیر 9 سال، مسئولیت کیفری وجود ندارد. برای نوجوانان بین 9 تا 15 سال، اقدامات تأمینی و تربیتی در نظر گرفته شده و برای بالای 15 سال، مجازات های خفیف تری نسبت به بزرگسالان اعمال می شود. این نکته در مورد توهین، افترا و نشر اکاذیب توسط افراد زیر سن قانونی نیز صادمه است.

اهمیت قصد مجرمانه در اثبات جرایم

در هر سه جرم توهین، افترا و نشر اکاذیب، عنصر معنوی یا قصد مجرمانه نقش حیاتی دارد. به این معنی که متهم باید با علم و آگاهی و با قصد اضرار یا تحقیر، اقدام به انجام عمل مجرمانه کرده باشد. اثبات این قصد مجرمانه بر عهده شاکی است و دادگاه به آن توجه ویژه می کند.

جرایم توهین، افترا و نشر اکاذیب در فضای مجازی و چالش های اثبات آن

با گسترش فضای مجازی و شبکه های اجتماعی، ارتکاب این جرایم در این بسترها نیز رو به افزایش است. توهین در اینستاگرام، افترا در تلگرام یا نشر اکاذیب در توییتر/ایکس، همگی قابل پیگیری هستند. اما اثبات آن ها ممکن است چالش هایی داشته باشد:

• احراز هویت: شناسایی هویت واقعی پشت یک حساب کاربری ناشناس (فیک) ممکن است دشوار باشد و نیاز به همکاری با پلیس فتا و دستور قضایی برای استعلام از سرویس دهندگان دارد.
• جمع آوری دلایل دیجیتال: اسکرین شات ها باید با دقت و به گونه ای تهیه شوند که قابلیت استناد داشته باشند و اصالت آن ها قابل خدشه نباشد.
• حفظ محتوا: محتوای مجرمانه ممکن است به سرعت پاک شود، لذا ثبت و مستندسازی سریع آن بسیار مهم است.

«اهمیت جمع آوری مدارک مستدل و پیگیری به موقع در جرایم علیه حیثیت، کمتر از خود شکایت نیست. هر مدرک کوچک می تواند در اثبات بزهکاری متهم نقش تعیین کننده ای ایفا کند و روند دادرسی را تسریع بخشد.»

نتیجه گیری و توصیه پایانی

حفظ حیثیت و آبروی افراد، نه تنها یک حق انسانی، بلکه از ارکان اساسی نظم اجتماعی است. قانون گذار با وضع مجازات برای جرایم توهین، افترا و نشر اکاذیب، از این حق حمایت کرده و به شهروندان امکان می دهد تا در برابر تعرضات کلامی و نوشتاری، به عدالت پناه ببرند. شناخت دقیق این جرایم، آگاهی از مراحل قانونی طرح شکایت، و جمع آوری مستندات لازم، از اهمیت بالایی برخوردار است.

در صورتی که مورد چنین تعرضاتی قرار گرفته اید، توصیه می شود هرچه سریع تر با جمع آوری مدارک و مستندات، از طریق سامانه ثنا و دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، شکایت خود را ثبت نمایید. پیگیری به موقع و آگاهانه، می تواند در احقاق حق شما بسیار مؤثر باشد. همچنین، با توجه به پیچیدگی های حقوقی و رویه قضایی، مشورت و در صورت لزوم، بهره گیری از خدمات یک وکیل متخصص در دعاوی کیفری، می تواند ضامن حفظ و استیفای حقوق شما باشد و از بروز خطاها و مشکلات احتمالی در طول مسیر دادرسی جلوگیری کند.